3 Ağustos 2015 Pazartesi

Fırtına Tanrısı TEŞUP ve ‘Fırtına Takvimi’nde bugün!

Doğumgünü Fırtınası, Fırtına Takvimi

Bu yıl Temmuz ayı ve devamı olan Ağustos ayında, hiç alışık olmadığımız kavurucu sıcakları yaşıyoruz.  Azıcık bir esintide ve yağmur yağdığında ardından artsa da nem yine de yüreğimize su serpiliyor!. Hele ki rüzgâr birazcık kendini göstermesin, nasıl da diriliyoruz. Güneş kadar, yağmura da, rüzgâra da ihtiyacı var toprağın ve üzerinde yaşayan tüm canlıların. Ama ne fazlası ne de azı, her şey kararında olursa. Oysa doğanın dengesi her geçen gün daha da bozuluyor. Bu bozuluşa sebep ise yine ‘insanoğlu’. Bir yandan dünyamız hızla sona doğru yelken açıyor, diğer yandan uzayda yeni arayışlar devam ediyor. Bilim adamları da boş durmuyor. Yüzde yüz olmasa da onların bilimsel çalışmaları ile olası doğa olayları artık çok önceden tespit edilebiliyor. Meteoroloji de bunlardan biri.

Meteoroloji; kısaca atmosfer bilimidir. Yunanca "meteoron" kelimesinden adını almıştır ve gökyüzünde olan olaylar anlamına gelmektedir. Aristo'nun meteorolojinin babası olduğuna inanılmaktadır. ( Aristo "meteorologica" adlı eserini M.Ö. 340 yılında yazmıştır. ) Eski Yunanlılar bulutları, rüzgârları ve yağmuru anlamak ve birbirleriyle ilişkilerini tespit etmek için rasat yapmışlardır. Onlar için hava durumu önemliydi, çünkü hava çiftçilerin ürün yetiştirmesini, denizcileri ve denizde seyahat edenleri etkiliyordu.

FIRTINA TANRISI TEŞUP 

Antik Çağlarda ise Hititlerin tanrılar topluluğu’nun baştanrısı gök/hava/ tanrısı olup koruyucusu, savaş ve fırtına tanrısı olarak da isimlendirilen Teşup en önemli tanrılardan biriydi. Bu tanrı, bir ayağı daima önde ve elinde bazen yıldırım, bazen metal silah tutar şekilde gösteriliyordu.

'Fırtına Tanrısı' Teşup Heykeli, bilinen bronz Hitit heykelleri arasında başka bir örneği bulunmayan nadir eserlerden biridir. Bugüne kadar üçü Anadolu’da bulunan bu tanrı heykelinden bir tane de Yunanistan’da ortaya çıkarılmıştır. Hitit dönemi sonrasındaki uygarlıklar tarafından bu tanrıya ait inancı ortadan kaldırmak için gövdesinin alt yarısının tahrip edildiği düşünülmekte imiş.

Tarihi M.Ö. 15. yy. a uzanan Hitit Uygarlığı’na ait Fırtına Tanrısı heykeli, bugün Amasya Müzesi’nde sergileniyor. (Bronz, Doğantepe Beldesi, Amasya)


Eski zamanlarda atmosferde meydana gelen olaylar insan anlayışının dışındaydı. Fakat şimdi onların tamamen fizik kanunları sonucu olduğunu biliyoruz. Hava şartları atmosferin ısınma ve soğumasına olduğu kadar bunların sonucu olarak meydana gelen hareketlere de bağlıdır. Hava şartları değişiklik gösterir. Sıcak hava yerini soğuk havaya, güneş yerini yağmur veya kar yağışına, hafif bir rüzgâr yerini fırtınaya bırakabilir. 

Tüm bu değişikliklerde buharlaşma ve yoğunlaşma ile atmosferdeki farklı 151 dağılımı önemli rol oynar. Hidrodinamik ve termodinamik prensipler havanın niçin böyle olduğunu açıklamada ve gelecekte nasıl olacağını tahmin etmede iyi bir şekilde kullanılmaktadır.

Her gün televizyonda görülen tahminler, dünya üzerindeki birçok ülke ve milli meteoroloji merkezinin ve milyonlarca meteorolojistin emeğinin ve çalışmasının son ürünüdür. Günde dört kez 10.000’e yakın istasyondan yer rasat bilgileri ve denizlerden milyonlarca deniz rasadı toplanmaktadır. 500 den fazla rawinsonde rasadı yüksek atmosfer bilgilerini elde etmek için yapılmaktadır. Atmosferde neler olduğunu anlamak için ayrıca radar, uçak ve uydulardan bilgiler alınmaktadır. Bu bilgiler Amerika, Rusya ve Avustralya’da bulunan Dünya Hava Merkezlerine ulaştırılmaktadır ve bilgisayarlarda işlenerek küresel analiz ve tahmin ürünleri ortaya çıkmaktadır.

Meteoroloji,  bugün hepimizin hayatında önemli bir konu. Ama özellikle deniz ulaşımında denizciler için hayati önemi olan bu bilim dalı kaptanların gemi içerisinde ne yapacaklarına karar vermesi için çok daha önemlidir.

‘Tarihte bugün neler olmuş?’ diyerek internette sörf yaparken ‘Doğumgünü Fırtınası’ başlığında bir bilgi ile karşılaştım. Ve dikkat kesildim. Yanıp kavrulduğumuz günlerin içinden geçerken karşılaştığım bu bilgi doğaldır ki ilgimi çekti. Peki neymiş ‘Doğumgünü Fırtınası’  bir de ona bakalım şimdi.

3 Ağustos'ta bugün ‘Doğum Günü’ Fırtınası yaşanacak mı-ş ! ?..

Donanma komutanlığı tarafından rüzgârların incelenmesi ile oluşturulan bir ‘Fırtınalar Takvimi’ mevcut imiş. Kaptanlar demir aldıklarında bu takvimi de göz önünde bulundururlar. Ayrıca her gün meteoroloji işleri tarafından belirlenen deniz raporu Türk Radyo, Kanal 72'den tüm denizcilere telsiz aracılığıyla 9.00, 12.00 ve 15.00 saatlerinde bildirilir. Raporda dalga yüksekliği, görüş açısı, o günkü rüzgar yön ve kuvveti belirtilirmiş. Ve rüzgârlara da değişik tür isimler verirlermiş. Bu hemen hepimizin aşina olduğu terimlerdir.  Marmara dahilinde esen rüzgârların aldıkları isimlerin kökenleri de şu şekildedir:

* KEŞİŞLEME: "Keşiş Dağı" (Uludağ) yönünde esen rüzgârdır. * GÜNDOĞUSU: Güneşin "doğuş" (gün başlangıcı) yönünde esen rüzgârdır. * GÜNBATISI: Güneşin "batış" (gün bitimi) yönünde esen rüzgârdır. * POYRAZ: "Boreas" kelimesinin Rumca'dan Türkçe'ye aktarılmış halidir. * YILDIZ: (Eski Türkçe="Yulduz"dan) Kuzey yıldızı yönünde esen rüzgârdır. * KARAYEL: Karadeniz'de gemilerin alabora olarak batmasına sebep olan ve "Kötü Rüzgâr" anlamında "Kara" kelimesinden gelmektedir. * LODOS: (Yunanca) "Nodos" kelimesinin Türkçeleştirilmiş şeklidir. * KIBLE: Adı üzerinde, "Kıble" yönünde (namaz istikameti) esen rüzgâr olarak kabul edilir.

Bir de Fırtına takvimi varmış. (Bu takvim eskilerin deyimine göre “Kocakarı takvimi” olarak da adlandırılırmış.) Mevsimsel fırtınalar, tamamen gözlemlere dayalı bir takvimde işlenir, bu takvime göre esen rüzgârlar tarihlerine göre bir veya bir kaç gün gecikme veya önce esme gibi toleranslı olmakla birlikte, aşağı yukarı tarihlerinde pek bir sapma olmazmış. 

Fırtına tarihlerinden çok isimleri ile dikkat çekici. Ufak tefek farklılıklar olmakla birlikte ‘fırtına takvimi’ başlığında benzer takvimlerin hazırlanmış olduğunu görüyoruz . Aşağıdaki fırtına takvimine göre; 
FIRTINA TAKVİMİ 

OCAK
ŞUBAT
01 Ocak
09 Ocak
12 Ocak
14 Ocak
18 Ocak
24 Ocak
30 Ocak
30 Ocak 
Fırtına (3 gün)
Zemheri Fırtınası
Fırtına (2 gün)
Karakancaloz Fırtınası
Fırtına (2 gün)
Kışın Şiddeti
Ayondon Fırtınası (2 gün)
Zemherinin sonu
01 Şubat
05 Şubat
11 Şubat
13 Şubat
20 Şubat
23 Şubat
27 Şubat 
Hamsini Fırtınası (3 gün)
Fırtına
Fırtına (3 gün)
Fırtına
Fırtına 1. Cemre (Havaya)
Fırtına
2. Cemre (Suya)
MART
NİSAN
01 Mart
06 Mart
11 Mart
12 Mart
15 Mart
17 Mart
24 Mart
26 Mart
29 Mart 
Fırtına
3. Cemre (Toprağa)
Kocakarı Soğukları (Berdül’aczin başlaması)
Husüm Fırtınası
Fırtına
Berdül’aczin sonu
Koz Kavuran Fırtınası
Çardak Fırtınası
Fırtına (2 gün) 
07 Nisan
12 Nisan
18 Nisan
21 Nisan
26 Nisan
28 Nisan 
Kırlangıç Fırtınası
Fırtına (3 gün)
Kuğu Fırtınası
Sitte’i Sevr’in başı
Sitte’i Sevr’in sonu
Fırtına (3 gün)
MAYIS
HAZİRAN
04 Mayıs
08 Mayıs
11 Mayıs
16 Mayıs
20 Mayıs
22 Mayıs
30 Mayıs
31 Mayıs 
Çiçek Fırtınası
Fırtına (Doğu rüzgarları)
Mevsimsiz soğuklar
Filizkıran Fırtınası
Kokulya Fırtınası
Ülker Fırtınası
Kabak Meltemi
Bevarih rüzgarlarının başlaması
03 Haziran
09 Haziran
22 Haziran
27 Haziran 
Fırtına (2 gün)
Fırtına (2 gün)
Gündönümü Fırtınası
Kızıl Erik Fırtınası
TEMMUZ
AĞUSTOS
01 Temmuz
03 Temmuz
06 Temmuz
09 Temmuz
11 Temmuz
16 Temmuz
18 Temmuz
26 Temmuz 
Yaprak Fırtınası
Sam Yelleri
Fırtına
Çark Dönüşü Fırtınası
Bevarih rüzgarları sonu
Fırtına (2 gün)
Sıcakların artması
Kara Erik Fırtınası
03 Ağustos
14 Ağustos
17 Ağustos
20 Ağustos
23 Ağustos
31 Ağustos 
Fırtına (Marmara)
Fırtına
Fırtına
Fırtına (2 gün)
Sam yellerinin sonu
Mercan Fırtınası
EYLÜL
EKİM
06 Eylül
13 Eylül
19 Eylül
24 Eylül 
Bıldırcın Geçimi Fırtınası
Çaylak Fırtınası
Fırtına
Kestane Karası Fırtınası
01 Ekim
04 Ekim
09 Ekim
13 Ekim
17 Ekim
19 Ekim
28 Ekim 
Turna Geçimi Fırtınası
Koç Katımı Fırtınası
Yaprak Dökümü Fırtınası
Meryem Ana Fırtınası
Kırlangıç Fırtınası
Bağ Bozumu Fırtınası
Balık Fırtınası
KASIM
ARALIK

02 Kasım
07 Kasım
11 Kasım
12 Kasım
17 Kasım
24 Kasım 
Kuş Geçimi Fırtınası
Fırtına
Mevsimsiz sıcaklar
Lodos Fırtınası
Koç Katımı Fırtınası
Ülker Dönümü Fırtınası
04 Aralık
110 Aralık
15 Aralık
20 Aralık
21 Aralık 
Fırtına (2 gün)
Karakış Fırtınası
Fırtına (3 gün)
Fırtına
Gün Dönümü Fırtınası

3 Ağustos tarihi bazı kaynaklarda ise burada ve burada  Marmara Bölgesi’nde ‘Doğumgünü Fırtınası’ olarak işaretlenmiş. Bakalım ? Marmara Bölgesinde 3 Ağustos tarihinde yani bugün bir fırtına yaşanacak mı? Denizcilere, yollarda olanlara duyurulur!. Teşup Tanrısı kulağımıza fısıldadı :) aracıya zeval olmaz. Bizden söylemesi... :) 

Esin Bozdemir


Fırtına Tanrısı Teşup Heykeli Fotoğrafı: izlerveyansimalar (Yer: Amasya Müzesi)
Kolajdaki Görsel: Rembrandt Tablosu 
Yardımı Kaynaklar: Turksail; Takvimburası,  burası 

4 yorum:

  1. Az rüzgar esse de rahatlasak.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. @bahçe perim,
      Ara ara rüzgâr esiyor ama pek kâfi gelmiyor!..
      benim gözüm kulağım çıkması düşünülen 'doğumgünü fırtınası'nda :)
      FIRTINALAR ÇIKIP, KIYAMET DE KOPARSA! TAM OLURUZ ARTIK!

      Sil
  2. Çıkmadı bugün değil mi o fırtına? :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. sezer eser perker,
      Çıkmadı sezer'cim..ama sanki yeli geldi gibi ;)
      diğer günlere nazaran 3 Ağustos'ta İstanbul'da hava biraz daha az sıcaktı..esintiliydi ;))

      Sil