6 Şubat 2017 Pazartesi

Cizre Ulu Camii’nin Ejderha Başlı 'Tılsımlı' Kapı Tokmağı

Güneydoğu Anadolu'da, Dicle nehri kıyısında yer alan Cizre, Ortaçağın en önemli bilim ve kültür merkezlerinden biri idi. En parlak dönemini Emevi ve Zengiler döneminde yaşamış kentin, görkemli yapısı Ulu Cami'den günümüze ulaşan kapı ve ünlü kapı tokmakları 12/13. yüzyıl Anadolu sanatının en önemli örneklerindendir. 
Şırnak İli Cizre ilçesinde bulunan Ulu Cami, 639 yılında kiliseden camiye çevrilmiş. Abbasi döneminde onarılmış olan camii 1160 yılında Cizre Beyi Baz Şah’ın oğlu Emir Ali Sencer tarafından yeniden yaptırılmış.
 Cami kesme taştan, dikdörtgen planlı olup, üzeri kasnaklı kubbe ile örtülmüş. Kubbeler demir köşebentlerle güçlendirilmiş. İbadet mekânı sütunlarla üç bölüme ayrılmış.

Cizre Ulu Cami Kapısı 
-The door of great Mosque in Cizre -   
Kapı, 1983 yılında Topkapı Sarayı Müzesi’ne götürülmüş. Giriş kapısı üzerinde Kuran’dan alınma ayetler ile gümüş motifler ve bakır kufi yazılar bulunmaktadır.
- Kapının üstünde yer alan bronz döküm kabartma yazılmış sülüs hatlı kitabenin harflerinin bir kısmı eksik olduğundan tam olarak okunamamaktadır. Çözümlenebilen bölümünde 
“Bizim büyüğümüz Ebul Kasım Mahmud Sencer Şah'a Allah kuvvet versin” yazmaktadır -  bkz
 
Cizre Ulu Camii'nin en dikkat çekici bölümü ise eşsiz Orta Asya-Selçuklu ejder figürlerinin tipik bir örneği olan; iki başlı ejder ve aslan figürlü tunç kapı tokmağıdır.  
Bu kapı tokmakları kompozisyonunda; Ortada gücü ve kudreti temsil eden bir aslan başı, her iki yanında ise kötülükle savaşı temsil eden 2 ejder bulunuyor. 
Cizre Ulu Camii’nin Ejderha Motifli Kapı Tokmağı
Sfenks ejderler, badem gözlü sivri kulaklı kanatlı yaratıklara benzetilmiş ve birbirlerinin kanatlarını ısırır şekilde yapılmışlar, gövdeleri ise yılan derisine benzetilmiş.  Ejder motiflerin biri Dicle nehrini, diğeri Fırat nehrini, ortadaki arslan başı ise Cizre insanını, alt bölümdeki kartallar ise savaş gücünü simgelemekte imiş. 
- Anıtsal camilerin görkemli kapıları, aynı zamanda cennetin kapılarını da simgelemekte imiş. Kapı üzerinde hükümdar adına yer verilmesi ise; sonsuzluğu simgeleyen geometrik bezemeler ve kapı tokmaklarındaki ejder ve aslan figürleri ile Tanrı'nın ilahi kudreti yanında hükümdarın gücünün de ifadesi oluyormuş. -  (**)
Cizre Ulucamii’nin kapı tokmakları eşsiz oymacılık sanatının en büyük şaheserlerinden biridir. Bu tokmakları ise Bilim adamı ve mühendis; Fizikçi ve Sanatkar İsmail Ebul-iz El Cezeri  yapmış. (*)
Anadolu'da ve Orta Asya'da ejderha başlı bu motifleri pek çok tarihi eserde görebilmemiz mümkün.   
Selçuklu ve Beylikler Dönemine ait kapı ve pencere kanadı, sanduka ve rahle, günümüze pek az örneği ulaşabilmiş oysa bu eserler Anadolu Sanat tarihi döneminin seçkin mirasını oluşturmaktadır.  
1976 yılından beri Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenen kapı tokmağının bugün sadece bir teki mevcut bkz, diğeri ise (üstteki kolajda görüldüğü gibi!) 1969 yılında yerinden sökülerek çalınmış ve günümüzde Kopenhag David Samling Müzesi’nde sergilenmektedir. bkz
Bakınız David amcanın müzesine daha neler neler kanatlanıp uçuvermiş! tıklayınız
Sitede Ana Sayfada; Metal kolleksiyonlar bölümünde sağ taraftaki resmin üzerine basınca göreceksiniz. Sağ ve sol yön işaretleriyle ilerlediğinizde 2. Sayfada Ejderha Motifli Kapı Tokmağı karşınıza çıkacak. Sanat harikası değerli miraslarımız işte böyle, kimi göz göre göre, kimi sahipsizlikten ve kıymet bilmemezlikten elimizden kayıp gitmiş.


Esin Bozdemir
©İzler ve Yansımalar

 Üstteki ve diğer 'izler ve yansımalar' etiketli görseller: 
(*) Şırnak İl Kültür ve Turizm Md 
(Görsel) El Cezeri  - (**)  discoverislamicart
*****

5 yorum:

  1. Çok güzel bilgilendirme teşekkür ederim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. @Cafe Tigris,
      Ben teşekkür ederim.
      Esenlikle...

      Sil
  2. Her şey bilgisizlikten kaynaklanıyor ve almış olduğumuz eğitimler bu noktada yetersiz kalıyor.
    AÖF Kültürel Miras ve Turizm okuyorum. Ders kitapları yetersiz olsa da konu üzerine fikirler veriyor, ilgi duyduğum konuda araştırarak öğrenmeye çalışıyorum. Kendimi müze gezen, topluma göre daha duyarlı biri sanırdım ama değilmişim. Öyle gibi davranıp yüzeysel kalıyormuşum.
    Kitaplardan okuduğum bir sanat eserini pek çok kez görmüş ama detaylarına dikkat etmemiş halbuki.
    Düşününce bu kabının işlenişi, ebatları, tokmağı ve aklıma gelmeyen pek çok özelliği başlı başına bir sanat ama bilmiyoruz. Çalındıktan sonra bir müze duvarında görüyoruz, şaşırmış gibi yapıyor. Şaşılacak bir şey yok çevremiz bin bir tane sanat eseri ile çevrili. Keşke kıymet bilsek.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. @acemi blogger,
      Cizre Ulu Camii'nin Kapı ve tokmağı ne büyük bir sanat eseri değil mi?.
      ve böyle binlercesi daha vardır!. hiç bilmediğimiz, elimizden uçup gitmiş olan.. Okuduğunuz bölümün mutlaka size katkıları çoktur ancak bu tek başına yeterli değil! çünkü malum kültür ve sanata verilen değer nedir? biliyoruz!. bu yüzden aralanan kapıdan yol almak, bundan sonrası tamamen sizin çabanıza, araştırmalarınıza bağlı olarak gelişebilir.. bu yolda birbirimize verdiğimiz destekler ve doğru kaynaklardan bilgi paylaşımlarımız oldukça önemli.. gün yüzüne çıktıkça ve daha çok tanındıkça o zaman kıymet bilinir belki!

      Sil
  3. Harikasınız. Güzellikler detaylarda gizli gerçekten.
    Teşekkürler.

    YanıtlaSil