Beyoğlu'nda bir huzur adası; Galata Mevlevihanesi

Matbah - Somat

Beyoğlu’ndan Tünel’e doğru yol alırken; İstanbul’un daimi sakinleri kadar, yerli ve yabancı turistlerle birlikte, insan ve müzik seslerinin birbirine karıştığı o hengâme kalabalığın içinde belki defalarca önünden geçtiğimiz ama fark etmediğimiz bir mekândır 'Galata Mevlevihanesi'. Fark edeni daha girişiyle etkisi altına alan bu mekân uzun zamandır görmek istediğimiz yerlerden biri idi. Adını hep duyar, merak eder dururdum. Bu defa daha bir alıcı gözlerle bakındık etrafımıza ve kulak kesildik derinlere! kim bilir belki bizi de çağıran ve ‘gel’ diyecek olan bir ses vardı! Onu duyacaktık, ne de olsa bu mekânda sükûta dalmış sufilerin, neyzenlerin, dervişlerin ayak izleri duruyordu hâlâ… vardığımızda bunu anlayacaktık.  

Ve Galata Mevlevihânesi Müzesi’ne  nihayet teşrif edebildik biz de. Yazın son demlerini yaşadığımız kavurucu sıcak günlerin birinde yolumuzu İstiklal’e düşürmüş ve soluğu Galata Mevlevihanesi’nde almıştık.  (Bugün yarın derken bloğa yazmak ise ancak bu güne kısmetmiş. )

Galata Mevlevihanesi, Mevleviliğin merkezi ve doğum yeri olan Konya Mevlana Âsitânesi'nden sonra -çevresinde yer alan şubeleri ve fertleri ile toplumlara yön veren bir eğitim kurumları olarak- tarihe geçmiş önemli Mevlevihane'lerden biridir.

Mevlevî yolunun öncüsü Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (30 Eylül 1207, Belh - 17 Aralık 1273, Konya) Müslüman düşünce adamı, şair ve mutasavvıfdır. Mevlânâ'nın kaynağını Kur'an-ı Kerim ve Sünnet-i Şerif'ten alan, ulusal ve etnik sınırları aşan mesajları, hümanist ve derin felsefesi sadece İslam coğrafyalarında değil, tüm dünyada kabul görmüştür.

Sultan Beyazıd zamanında beylerbeyi İskender Paşa’nın av çiftliği üzerine 1491 yılında inşa edilen Mevlevihane, Sultan III. Mustafa, Sultan III.Selim, II. Mahmud ve Abdülmecid zamanlarında onarım görmüş. 1925 yılında Tekke ve Zaviyelerin kapatılmasından sonra 1946 yılına kadar İlk Mektep,  bu tarihten sonra da müze olması amacıyla bir müddet Topkapı Saray Müzesi’nin lojmanı olarak kullanılmış. 1975 yılında ise müze haline getirilmiş. 2007’de restorasyon amacıyla kapatılmış olan mekan uzun bir restorasyonun ardından Kasım 2011’de çağdaş müzecilik anlayışıyla yeniden ziyarete açılmış.

Avlu girişinin yuvarlak kemeri üzerinde Sultan II.Mahmut’un tuğrası ile şair Lebib’in talik yazılı onarım yazıtı yer alıyor. Kapının iç yüzünde ise Sultan III.Selim’in yapmış olduğu bu onarımı dile getiren Şeyh Galip’in dizeleri bulunuyor.

Az buz değil en az 700 küsur yıllık bir yapı burası.  Galata Saray Enderun Mektebi  ile birlikte Beyoğlu’ndaki en önemli Osmanlı eserlerinden biri. Diğer yapıların arasında kalmış ancak dikkatli baktığınızda tepesindeki kitabe ile farkına varacağınız mütevazi mekâna avludan giriliyor.

Bahçede Şeyh Galip Türbesi ve Halet Efendi Türbeleri bulunuyor.

Sahanlığı geçince,  bahçede Halet Efendi Kütüphanesi, Sebili, Adile Sultan Sarnıç ve Şadırvanı ile Çamaşırhane bulunuyor. Biraz ilerlediğimizde ise çiçeklerle donatılmış bakımlı bir kabristan dikkatimizi çekiyor. Kabristan içinde özellikle edebiyatımızda izler bırakmış olan Şeyh Galip Türbesi de bulunuyor.  Ve daha kimler yok ki bu kabristanda? Okmeydanı’ndan nakil Türkiye’de ilk matbaayı kuran İbrahim Müteferrika ve yardımcısı Kırımlı Abdullah Ağa’nın, Humbaracı Ahmed Paşa’nın, ünlü bestekâr Vardakosta Seyyid Ahmed Ağa’nın, Halet Said Efendi’nin, neyzenlerin kutbu Nayi Osman Dede’nin ve Tepedelenli Ali Paşa’nın aile efradının mezarları da burada bulunuyor.

Semahane ve derviş odalarının yer aldığı ve günümüzde müze binası olarak kullanılan ahşap yapı ise avlunun sonunda yer alıyor.

Bunca suskunun arasında; derin bir sevginin, hoşgörünün ve hümanizmin ayak izlerini taşıyan bu avluda (mezarların arasında) dolaştıktan sonra bizim de üzerimize çöküyor bir suskunluk hali. 

Asırlık Mevlevihane’nin eşiğinden adımımızı atar atmaz kendimizi bir an modern hayattan Sufilerin dingin hayatına ışınlanmış gibi hissediyoruz. 

Bu duygularımı ziyadesiyle perçinleyen bir başka etken ise kısa bir süre önce okuduğum İhsan Oktay Anar'ın 'Suskunlar' romanı oluyor. Buradaki baş kahramanlardan olan Eflatun’un Mevlevihaneye’ye ilk adım attığında hissettikleri benim de usuma düşüyor birer birer. Öyle ki, - Eflâtun rengi hayaller kuran bir "suskun"un sözleri ile;

(…) - Sol taraftaki mezarlığın yanından geçerken içinde bir şüphe yok değildi. Açık bırakılmış kapıdan içeri girdiğinde kendini, tavandan sarkan avizedeki 18 kandilden çok, kelimelere dökülmesi gayri kabil bir nûrun aydınlattığı, geniş bir mekânda buldu. Mihrabın önünde bir halka teşkil edecek şekilde sıralanmış 30 kadar Mevlevi, halka boyunca dönen  upuzun bir 990’lık tespihi çekerlerken hep birlikte ilk hecede sağa ve ikincisin de ise sola eğilerek defalarca ve defalarca İsm-i Celali, yani “Allah” adını zikrediyorlardı. Başlarında “sikke” dedikleri upuzun serpuşları , sırtlarında ise düğmesiz ve iliksiz siyah hırkaları vardı. Hayat denilen şu kısacık yolculukta, ama canlı ama cansız, ama güzel ama çirkin, ama dost ama düşman, kendilerine refakat eden her şeyi sevip koruyan bu ehl-i insâf dervişleri (...) - *

- İşittiğini gören, gördüğünü dinleyen, dinlediğini sessizliğin büyüsüyle sırlayan ve tüm bunların görkemini hikâye eden bir adamın alçakgönüllü dünyasına misafir olduğum; erguvanî düşlerin "gerçekliği"nde semâzenleri - görüyordum karşımda ben de!.

Ve kulaklarımda o sesler beynimin içinde yankılanırken Dede Efendi devam ediyordu sözlerine; 

- Senin buraya gelmenin sebebi sadece bizim "Gel" dememiz değil, ayrıca onların sana "Git" demeleri. Hiç kimseye "kötüdür" deme. Aslında onlar, bilmeden iyilik eden insanlardır.- (**)  S. 123 (İbrahim Dede’den..)

'Belki de susmak, gerçeği anlatmanın tek yoluydu!'

Bir suskunluk hali ve huşu içinde Semahane Binasından içeriye giriyoruz sessizce.  Semahane girişinde; Sema alanı, alt katta Derviş Odaları ile üst kat mahfiller olmak üzere üç katlı bir plandan oluşuyor. 

Biz ziyaretimize alt kattaki Derviş Odaları bölümünden başlıyoruz. Sufilik ve tarikatlara dair bilmek istediğiniz her şeyi bu bölümde bulabiliyorsunuz.  Sırası ile odaları tek tek dolaşıyoruz. Bu bölüm Son Mevleviler konusuyla sona eriyor.

*Derviş Odaları (Alt kat) Sergilemesi:Müzenin ana konusu Derviş odalarında anlatılıyor. Gezi sırasına göre; Soldan ilk oda buluntular, ikinci oda teber, keşkülü fukara, mutteka, nefir ve tacı şerif gibi tarikat eşyaları, üçüncü oda Matbah-ı Şerif, 

dördüncü odada Mevlevi kıyafetleri 

ve Galata Mevlevihanesi tarihçesi, anlatılarak özgün bağdadi duvar dokusu görülüyor.

Orta holün karşısındaki beşinci oda da Mesnevi 

Derviş Odası

sağ tarafındaki odalarda, oda vitrinler şeklinde Derviş odaları canlandırılmış. 

Altıncı oda Mevlevilik ve Edebiyat, yedinci oda Mevlevilikte İbadet ve zikir, sekizinci oda Mevlevilik ve Tekke Musikisi, dokuzuncu oda Mevlevilik ve Güzel Sanatlar sergilemesinden sonra onuncu odada Mevlevi Dedesi önünde bir semazen figürünün görüleceği hologram gösterisi mevcut.

Sema Eğitim Tahtası

 

Onbirinci ve son oda ise “Son Mevleviler” konulu.

Derviş odalarının orta meydanında vitrin içinde Gülabdan ve kandil sergilemeleriyle, oturma grupları, Müzenin tarihinin anlatıldığı sinevizyon gösterisi; mekanın duvarlarında hat levhaları, Mevlevihane’nin eski fotoğrafları, Türkiye ve Dünya Mevlevihaneleri haritaları bulunuyor.

*Sema Alanı: Holün sonundan bir üst kata çıkıyoruz.

burada ceviz ağacından döşemeli Sema alanı çıkıyor karşımıza.

Hünkar Mahfili - Tavan süslemeleri

Duvar ve tavanda bulunan kalem işleri bir hayli gösterişli. Sol tarafta Bacılar Dairesi adı verilen Kadınlar Maksuresi, üst katlarda ise mahfiller bulunuyor.

*Mahfiller (Üst Kat):Semahane’nin mihrap hariç üç bir yanını çevreleyen ve Sema alanına bakan mahfillerde Müze koleksiyonu içinde pek çok eser sergilenmiş. Bölümler halinde odaları dolaşmaya başlıyoruz.

Soldan başlayarak üst kat arka oda ve mahfillerde sırasıyla; Mustafa Düzgünman ve Ebru sergisi, Hat Sanatı sergisi, 

Ebru Sergisi

Hilye-i Şerif levhaları sergisi 

Mıtrıb Maksuresi’nden geçilerek sağ bölümde Çelebi Mahfili, Hünkar Mahfili ve devamında Mehter ve Müzik aletleri sergilenmiş.

Türk Musikisinde kullanılan aletler

Bendir ve Dans eden Dervişler

Osmanlı döneminde yabancıların Mevlevihaneyi ziyaretlerinde Sema törenlerini izlediği bölüm olan Ecnebiler Mahfili duvarları Adolphe Jean-Baptiste Bayot, Emedeo Preziosi’nin Galata Mevlevihanesi’ni resmettikleri gravürleri ve Hans Christian Andersen’in Mevlevihaneyi ziyaretinden sonra izlenimleri yer alıyor.

Daha hayattayken gazellerine sayısız nazire yazılan Divan Şairi Şeyh Galib, kısa fakat zengin hayatı, özellikle Hüsn-ü Aşk adlı orijinal mesnevisiyle  birçok şair ve romancının esin kaynağı olmuş. Öğrencilik yıllarımızda öğrendiğimiz bu bilgilerin ışığında, konu hakkında araştırma yaparken elime aldığım dergide; - Nazım Hikmet’in tercüme ettiği Şeyh Galib beyitlerini defalarca tekrarlatarak dinleyen ünlü Rus şairi Mayakovski'nin “Bizim ulaşmak için çırpınıp durduğumuz şiir idealine meğer sizin eski şairleriniz çoktan ermişler” diyerek, Şeyh Galib'in yüceliğini takdir etmiş olduğunu öğreniyoruz.- (*)

Asırlara meydan okuyan bu kültür ve tarih birikimiyle dolu mekândan, ruhumuz tüy kadar hafif ve bir tatlı huzur alarak ayrılıyoruz. İstanbul’un merkezinde ve İstiklal Caddesi'nin sonunda yer alan, belki benim gibi pek çoğunuzun da önünden geçip farkına varmadığınız veya adım atıp içeriye bir türlü girmediğiniz, bu kültür ve tarih birikimiyle dolu asırlık mekânı 'Galata Mevlevihanesi'ni keşfetme sırası şimdi sizde.

Esin Bozdemir

 "Bu Türkünün düzenlemesine 

doğa ilham verdi", Mercan Dede 

Not: Müzede her haftasonu özel kuruluşlar tarafından aslına uygun olarak Sema programları düzenlenmekte imiş. Biz denk gelemedik bu yüzden bu notu hem sizlere hem de kendimize düşürüyorum. Bilginiz olsun.

En üstteki Foto: Matbah - Somat: Mevlevihane Mutfağı: Mevlevîliğin en değerli bölümüdür. Matbâhtaki asıl işlev yemek pişirmek ve yemek yemek ise de, Can tabir edilen Mevlevi adayları- nın 1001 günlük çile süresi içerisinde, en çok eğitim gördükleri yerin burası olması nedeniyle “Mevleviler Matbâha, insanın pişirildiği yer” derler.bkz

(*),(**) İhsan Oktay Anar, 'Suskunlar'
(***) Vizyon Dergisi Sayı: 275