FLANÖZ Şehirde Yürüyen Kadınlar

Bir yere yetişme telaşım olmadığında, uzun uzun yürümeyi sevenlerdenim ben. Yürürken bedenim de, ruhum da nefes alır. Bazen sırf yolu uzatmak için, bazen de yeni keşiflere doğru yelken açmak için varmak istediğim yere farklı güzergâhlar üzerinden yürümeyi tercih ederim. Ancak bir de bizim halk tabirimizle dillendirdiğimiz 'avare avare' dolaşanlar vardır. Peki ben neyim? Yoksa ben de mi bir avareyim!?İçimde ki ses "Yooo! bilmem ki" dese de, meğer bir adı varmış böyle yürüyenlerin! .

Bir zamanlar (19.yy.) Paris'in cam ve çelik kaplı pasajlarında 'amaçsızca' dolaşan erkeklere "Flanör"  (flâneur) kadınlara da "Flanöz" denirmiş. Peki gerçekte flanör ve flanözler zannedildiği gibi birer avare midirler! Hareket etmenin, yürümenin, yürürken tanık olunan şeylerin ve bir dolu hikâyeyle günü tamamlamanın boş şeyler olduğunu kim söyleyebilir ki! 

Bugünlerde ben de, yüreğimi nereye koysam olmuyor! Bu sabah yağmur vardı İstanbul' da. Yağmur içime doğru akmaya başlayınca! attım kendimi sokağa. Ancak ne mümkün istediğim parkurlarda yürüyebilmem! Yine de alışverişi bahane edip, mümkün olduğunca uzatmaya çalıştım yolumu. 

Sonra eve gelince bir sürpriz beni bekliyordu. Sipariş verdiğim kitaplar gelmişti. Kargodan gelen kitapların arasında, elim ilk önce Lauren Elkin'in 'Flanöz' -Şehirde Yürüyen Kadınlar- kitabına uzandı. Kitap-kurdu dostlarımın tavsiyesiydi, notumu almıştım çok önceden. 

Veee dumanı tüten sıcak bir çayın odaya yayılan mis gibi kokusuyla, camlara vuran pıtır pıtır yağmur damlalarının eşliğinde artık hazırdım okumaya! Lauren Elkin' in kaleminden, Flanöz kadınların ayak izlerini, kimlerin adımları mı? Virginia Woolf, Jean Rhys, George Sand, Sophie Calle ve nicelerini takip ederek; Londra, Paris, Venedik, New York, Tokyo sokaklarında yürümeye başladım. Kitabı elimden bırakamadım. Gün akşam olmuştu bile ve arayı fazla açmadan birkaç gün içinde kitabı bitirdim. 

Yazar, öz yaşam öyküsünü, gezi notlarını ve edebi eleştiriyi bir araya getirerek, flanözler üzerinden; edebiyat, sanat, tarih, sinema ve felsefe aracılığı ile okura aktarırken, okuyucuyu da tıpkı yürüyüş halindeyken olduğu gibi bir akış içerisinde daldan dala, o ülkeden diğerine ve düşünceden düşünceye sürüklüyor.  

Elkin; “ Yürüyorum çünkü o da bir yönüyle okumaya benziyor. Oradasınız ama tam olarak orada sayılmazsınız; sizinle alakası olmayan o hayatlara ve konuşmalara kulak misafiri olabilirsiniz; gözlemlediğiniz kadarıyla yetinmeyip nasıl hayatlar olduğuna dair hayal kurabilirsiniz. Bazen etraf çok kalabalıktır; bazen sesler sağır edicidir. Ancak her zaman bir yoldaşınız vardır. Yalnzı kalmazsınız. Şehri yaşayanlar ve ölülerle birlikte yan yana yürürsünüz.” diyor. 

Elkin’in bu düşüncelerine katılmamak mümkün değil. Hatta  internette sörf yapmanın da tıpkı yürüyüş yapmak gibi bir çeşit flanözlük olduğunu dahi söyleyebiliriz pekâlâ değil mi!.

“Yürüyorum, çünkü hoşuma gidiyor. Kaldırımda gölgem, bir adım önden bana eşlik ederken yürümenin ritmini seviyorum. Dilediğim zaman durabilmeyi, defterime not alabilmeyi, gelen bir e-postayı okumayı ya da telefonumda mesaj yazmak için bir binanın duvarına sırtımı yaslayabilmeyi ve tüm bunları yaparken dünyanın bir anlığına donuvermesini seviyorum. Çelişkili bir biçimde, yürümek bana durağanlık imkanının varlığını hatırlatıyor.” diye de ekliyor. 

Kitapta bu şekilde altını çizdiğim ve notlar aldığım pek çok satır oldu, bir de kelime dağarcığıma ekleceğim birkaç yabancı kelime. 

“Zihin gözümde fotoğrafçısı olmayan, bir günceye ya da romana kaydedilmiş benzer görüntüler kurguladım. Sokaklarda yürüyebilmek, şehirde kaybolabilmek, kalabalıkta bir zerre olabilmek için erkek gibi giyinen George Sand bunlardan biri. Ya da kafelerin önünden geçerken iki büklüm olan kadın karakterleriyle Jean Rhys. Bizler birey miyiz yoksa kalabalığın bir parçası mı? Göze çarpmak mı istiyoruz, kalabalığa karışmak mı? Özgür ve görünmez olmak mı? Dikkate değer mi ya da kimsenin hakkında yorum yapmadığı biri mi?

Ama işte yine de o orada. Kadın kendini gösteriyor. Şehre rağmen kendini gösteriyor.”

Elkin ayrıca, yürümenin benlik bilincine olan etkisini Woolf’un ‘Kendine ait Bir Oda’ kitabı üzerinden de okuyucuya aktarıyor. Dönem dönem yaşadığı; birbirinden farklı coğrafya ve kültürlere ait metropollerde yürürken, kendinden önce sokakları keşfedenlerin veya kendinden sonra keşfedecek olanların iz düşümlerini; kitapların ve filmlerin izlekleri içinde okuyucuya aktarırken ben de bambaşka yolculuklar içinde buldum kendimi. Hatta merakım beni Fransız Yönetmen Varda’nın filmlerine kadar sürükledi. Çünkü yazar, Yönetmen Varda’nın gözünden ‘sinematik flanözcülük’ü anlatıyordu. Filmlerin çıkış öyküleri de yine yönetmenin ağzından kaleme alınmıştı, üstelik filmlerdeki sahnelerin pek çoğu da Paris’te çekilmişti.

Varda 1961 yılında verdiği bir röportajda: “İnsanı insan yapan yalnızca yetiştirildiği değil sevdiği yerlerdir de; yerleştiğimiz yerlerin aslında içimize yerleştiğini düşünüyorum.” 

“İnsanları anladığınızda yaşadığınız yerleri daha iyi, yaşadığınız yerleri anladığınızda da insanları daha iyi anlarsınız.” demiş.  (Sf. 259) 

Bu sözler üzerine kitabı bitirir bitirmez ilk işim, yani benim internetteki flanözlüğüm, Varda’yı ve filmlerini araştırmak oldu ve bu defa geçtim ekranın karşısına “Beşten Yediye Cleo” yu izledim. 

Yönetmen Agnès Varda’nın 5’ten 7’ye Cléo filmi, 1962 Fransa - İtalya ortak yapımı. Dramatik türde olan film 60’lı yılların Paris’inde geçiyor. Film hakkında yönetmen Varda ile yapılan röportaj burada. Bkz.

Flanöz 'Şehirde Yürüyen kadınlar', sizi adeta bir labirentin içindeymişçesine bir duyguyla kuşatıp, oradan oraya sürüklese de, çıktığınız bu heyecanlı ve şenlikli yolculuklarda, usta edebiyatçıların ve yönetmenlerin izini sürmekten son derece keyif alacak ve bu kitabı siz de sıkılmadan okuyacaksınız. Hele ki siz de, bir flanöz olduğunuzu düşünürseniz eğer, o zaman bu kitap size de ilham verecek ve yepyeni keşiflerin izini sürmek için bir an önce sokaklara çıkmak isteyeceksiniz. 

Bu harika kitap için yazar Lauren Elkin'e ve başarılı çevirisiyle Doğancan Dilcun Doğan'a teşekkürlerimle... 

Esin Bozdemir 

Kitabın Künyesi: Nebula Yayınları. İlk Baskı 2018 Ağustos Ayı -İkinci Baskı Eylül 2018 Yazar: Lauren Elkin - Türkçe Çeviri: Doğancan Dilcun Doğan