Tekfur Sarayı İstanbul'un büyülü mekânı

Tekfur Sarayı,  İstanbul Fatih İlçe sınırları içerisinde, Edirnekapı Semti’nde bulunuyor. Kara surlarına bitişik olarak inşa edilmiş olan saray, kalın duvarlarla çevrilmiş ilginç bir mimariye sahip. Tekfur Sarayı hem Bizans imparatorluk Sarayı, hem de bir prens evidir. Bizans´ın son asırlarında kullanılan görkemli Blahernai Sarayı kompleksinden bugün sadece Tekfur Sarayı denilen bu yapı ayakta kalabilmiş. Bu eser bugün dünyada bulunan tek Bizans Sarayı'dır. Piri Reis´in meşhur İstanbul minyatürünün de en önemli figürlerinden biridir. Ayrıca meşhur Kaşıkçı Elmasının da bulunduğu yerdir burası.

Tekfur Sarayı’nın ne zaman ve kimler tarafından inşa edildiği konusunda net bir bilgi bulunmuyor. Bazı kaynaklar 11. Yüzyıl, bazıları ise 14. yüzyılda kurulduğu yönünde olsa da yaygın olarak kullanılan yapım tarihi 1143-1180’dir. Tekfur Sarayı adını Erken Osmanlı döneminde alıyor. Bu Saray yabancı kaynaklarda 'Konstantin Sarayı' (Palatium Constantini) 'Porfigennetos Sarayı', 'Taç Saray' gibi isimlerle de anılıyor.  Tekfur terimi o dönem Bizans İmparatorları ve derebeyleri için kullanılıyormuş.

İlginç mimarisi ve bugünkü yapının süslemeleri ile mimari öğelerin tarihlendirilmesi 10. Ya da 13. Yy. arasında değişmektedir. Bu kadar farklı tarihlendirmeler Saraya dair kurguların da bir hayli fazla oluşuna sebebiyet vermiş.. Osmanlı devrinde ise burası ilk olarak 1492'de Endülüs'ten getirilen Yahudiler için toplu yerleşim alanına dönüştürülmüş.(Görsel buradan)

Fetihten sonra Tekfur Sarayı 16. Yüzyılda Osmanlı Sarayı’nın fillerini, zürafalarını, koyduğu bir barınak olmuş. Daha sonra çevresini çini atölyeleri ve barınaklar sarmış. 

On sekizinci yüzyıl başlarında ise seramik atölyesi olarak kullanılan “Tekfur Sarayı”, on dokuzuncu yüzyıl ortalarından itibaren cam ve cam ürünleri imalathanesine dönüştürülmüş. 

Osmanlı’yı Dünya çapında tanıtan İznik Çiniciliğinin revaçta olduğu dönemde Lale Devri’nin Sadrazamlarından İbrahim Paşa burada bu mesleği yaygınlaştırmak amacıyla çini atölyeleri kurdurmuş. O dönemde üretilen İznik çinileri Osmanlı yapılarında oldukça kullanılmış.

Taşların dili olsa da konuşsa…Kim bilir ne çok şeye tanıklık etti bu saray!.. 

Evliya Çelebi ise burayı İstanbul’un mutfak masraflarından birini çözen bir tılsım mekânı olarak görmüş; 

“Tekfur Sarayı’nda, Mahayilaki adlı bir hakim, siyah bir sütun üzre, tunçtan bir ifrit sureti yapıp yılda bir kere bu ifrit nara atıp ağzından ateşler yere saçılıp herkes o ateşten bir kıvılcım alıp evinde mutfağına koysa o adam hayatta oldukça o teş sönmezdi.” demiş.

Sarayın hemen altından Balat'a uzanan yolun şimdiki ismi Şişhane Caddesi, eski adı ise Şişehane Caddesi imiş. Çünkü 19. Yy. başlarında burada bir şişehane açılmış. Dolayısı ile caddeye de Şişehane adı verilmiş. Bugün de Şişhane (Şişehane) tarihi kimliğine uygun bir şekilde avizecilerin teşhir yeridir adeta..

Günümüzde ise büyük bir onarım geçiren ve yapılan restorasyonu ile (alüminyum çerçeveli pencereleri ile!!) medyada bir hayli tartışma konusu olan Tekfur Sarayı sadece geçmişin tılsımlı gizemleriyle  değil, bugün de özgün mimarisi ile kendisinden bir hayli söz ettireceğe benziyor.

*****

*****

Kariye Müzesi'ni ziyaret ettiğinizde aynı lokasyonda yer alan ‘Tekfur Sarayı’nı görmeyi de ihmal etmeyin derim.. Böylece her iki sarayı da görebilir.. ve Edirnekapı semtinin sokaklarında yürürken elinizde fotoğraf makinenizle o tarihi dokuyu fotoğraf karelerine yansıtırken nostaljiye bir yolculuk da yapabilirsiniz. 

Esin Bozdemir