Köy Enstitüleri 75 yaşında

"Ben köy enstitülerini, bozkırda çalınan Vivaldi müziğine benzetirim hep. Bitmez tükenmez baharların, mevsimlerin bozkıra gelişini müjdeleyen Vivaldi müziği..."  Osman ŞAHİN

Köy Enstitüleri, ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940’ta kurulmuştu. Ve tamamen Türkiye’ye özgü olan bir eğitim projesi idi. Elbette bu oluşum birden bire olmamıştı. Projenin oluşum sürecinde birçok denemelerde bulunulmuştu. Osmanlı yönetimi zamanında, köylü, askere alınan, vergi veren bir kaynak olarak görülmüş, köylere hizmet götürmek pek düşünülmemişti.

Cumhuriyetimiz yeni kurulduğunda, ülkemiz tablosuna bakıldığında; köyler, kasabalar, çoğu kentlerimiz bir karanlığın içinde çırpınıyordu. Nüfusun yüzde 80’inin oturduğu köylerde okuryazar oranı yüzde 20’nin altındaydı. 40 bin dolayındaki köyümüzden yalnız 4500’ünde ilkokul bulunuyordu. Kız çocuklarının eğitim alma olasılığı ise neredeyse yok düzeydeydi.

Köy Enstitüleri’ne Giden Yol

Köylülerin topluma kazandırılması, adam yerine konulması, eğitilmeleri çağdaş tarıma geçmelerini, haklarının verilmesi gerektiğini ilk kez Ulu Önder Atatürk söylemişti. Ve Atatürk;

"Türkiye'nin gerçek sahibi ve efendisi, gerçek üretici olan köylüdür. O halde, herkesten daha çok refah, mutluluk ve servete hak kazanmış ve layık olan köylüdür. Diyebilirim ki, bugünkü felâket ve yoksulluğun tek sebebi bu gerçeği görememiş olmamızdır.” demiştir. 1922 (Atatürk’ün S.D.l, s. 219)

Atatürk, yüzde 80’i okuryazar olmayan bir ulusun devrimleri özümlemede güçlük çekeceğini, çağdaşlaşamayacağını görüyor, biliyordu. Efendiliğin sözde kalmaması için köylünün okutularak aydınlatılması gerektiğini biliyordu. Cumhuriyetimizin ilk yıllarından başlayarak aydınlarımız arasında Atatürk’ten etkilenerek ulusçuluğun yan sıra bir de köycülük akımı başlamıştı. Köycü aydınların amacı, köylüyü bilgisizlik karanlığından, ezilmişlikten, yoksulluktan, açlıktan, yalnız bırakılmışlıktan kurtarmaktı.

Bu sorunu çözmek için köycü eğitimciler, kimi devlet adamları araştırmalar yapıyor, yaptırıyor, Batı’daki eğitim dizgelerini inceliyorlardı. Bu araştırmaların, incelemelerin ışığında kimi denemelerin yapılması, eğitim dizgesinin zamanla oluşacağı ümit ediliyordu.

Köy Enstitülerine giden yolda ilk adım,
1926 yılında Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey’in öncülüğünde atılmıştır. Kayseri ev Denizli’den birer köy öğretmen okulu açılmış ama bu iyi sonuç vermediği için 1932’de kapatılmıştı.

İkinci adım, 1936 yılında ‘Eğitmen Kursları’ açılması oldu.

İlk Eğitmen Kursu; Eskişehir’in ‘ Çifteler’in de açılmış ve sonuçta başarılı olunca eğitmen kurslarının sayıları da artırılmıştı. Eğitmen kurslarının açılmasında ve geliştirilmesinde; Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan, İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un çalışmaları ve araştırmaları etkili olmuştur.

Üçüncü adım, 1937’de İzmir Kızılçullu’da, Kırklareli Kepirtepe’de, Kastamonu Gülköy’de köy öğretmen okullarının açılmasıyla atılmış oldu.

1938’de Hasan Ali Yücel Milli Eğitim Bakanı olunca çalışmalara İsmail Hakkı Tonguç’un da katılmasıyla köy öğretmen okulları geliştirildi. Böylece Köy Enstitülerine giden yol ışımaya başlamıştır.

Dördüncü asal adım, 17 Nisan 1940’ta 3803 sayılı Köy Enstitüleri Yasası’nın çıkmasıyla  atılmış oldu. Bu yasanın çıkmasında Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’un çalışmaları etkili olmuştur. 

Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün bu sözleri pek çok köy enstitüsünün en görünür yerine asılmıştır:

“Köy enstitülerini Cumhuriyetin eserleri içinde en kıymetlisi, en sevgilisi sayıyorum. Köy enstitülerinden yetişen evlatlarımızın muvaffakiyetlerini ömrüm boyunca yakından ve candan takip edeceğim. “ İsmet İnönü, 09.05.1941 (Görsel: burdan)

Bu okullar 17 Nisan 1940’ta Köy Enstitülerine çevrildi. Her bölgenin, yörenin özelliklerine göre yaygınlaştırıldı, sayıları 21’e çıktı.

1940-1946 arasında köy enstitülerinde 15.000 dönüm tarla tarıma elverişli hale getirilmiş
 ve üretim yapılmıştı. Aynı dönemde 750.000 yeni fidan dikilmişti.
Oluşturulan bağların miktarı ise 1.200 dönümdü. 

Ayrıca 150 büyük inşaat, 60 işlik, 210 öğretmen evi, 20 uygulama okulu,
36 ambar ve depo, 48 ahır ve samanlık, 12 elektrik santralı, 16 su deposu,
12 tarım deposu, 3 balıkhane, 100 km. yol yapılmıştı. 

Sulama kanalları oluşturularak enstitü öğrencilerinin uygulamalı eğitim gördüğü
çiftliklere sulama suyu öğrenciler tarafından getirilmişti.

Köy Enstitüleri hızla gelişiyor, ulusumuzun yarınlarına ışık tutan Köy Enstitüsü
mezunuolan öğretmenler, sağlık memurları, yurt kapsamında görev almaya başlamışlardı. 

*****

Köy Enstitüleri'nin bir de dillerinden düşürmedikleri  marşı vardı.



KÖY ENSTİTÜLERİ MARŞI (*)

Sürer, eker, biçeriz güvenip ötesine. / Milletin her kazancı, milletin kesesine./ Toplandık baş çiftçinin Atatürk'ün sesine / Toprakla savaş için ziraat cephesine. / Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz. Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.

İnsanı insan eden, ilkin bu soy, bu toprak / En yeni aletlerle, en içten çalışarak, / Türk için, yine yakın dünyaya örnek olmak, / Kafa dinç, el nasırlı, gönül rahat, alın ak. / Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz. Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.

Kuracağız öz yurtta dirliği, düzenliği. / Yıkıyor engelleri ulus egemenliği. / Görsün köyler bolluğu, rahatlığı, şenliği. / Bizimdir o yenilmek bilmeyen Türk benliği / Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz. Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz. 

KÖY ENSTİTÜLERİ MARŞI (* ) Güftesi B. Kemal Çağlar tarafından yazılan ve bestesi A. Adnan Saygun tarafından yapılan bu marş, önce 'ZİRAAT MARŞI' olarak düzenlenmiş daha sonra bütün Köy Enstitülerinin ortak marşı olmuştur.

******

Binlerce köyde ilk kez okul açılıyordu. Böylece köylümüzün, ulusumuzun aydınlanma süreci başlamış oluyordu. Başlamıştı ama diğer yandan bu ışıktan korkanlar da vardı!. “Ne edip yapıp bu ışık söndürülmeliydi!”

Ve Köy Enstitülerine vurulan ilk darbe! 1942-1943’te…

1947 yılında Milli Eğitim Bakanı olan sözde ulusçu Reşat Şemsettin Sirer’in ilk işi, 1942-1943 öğretim yılında açılan Yüksek Köy Enstitüsünü kapatmak oldu.

1946’da çok partili döneme geçilmesiyle birlikte Köy Enstitülerine olan saldırılar artmaya başlıyor. Başta DP’liler olmak üzere gericiler, ırkçılar, toprak ağaları, sağcı basın… Köy Enstitülerini yaylım ateşine tutarak arsızca ve acımasızca saldırıyorlar. Karanlığın sömürü düzeninin sürmesini istiyorlar. Çünkü Köy Enstitüleri onların ekonomik, politik soygunlarının önündeki en büyük engeldi.. 

Diğer bir uygulama ise Köy Enstitülerinin eğitim politikaları ile örtüşmeyen ve öğretmenlikle ilgisi olmayan ırkçı öğretmen ve yöneticilerin bu kurumlara atanması oldu. Köy Enstitüleri’nin geleceği karartılmış. Tez, karşıt tezi doğurmuş, İmam-Hatip Okullarına doğru hızla koşulmaya başlanmıştı.

Uyuyan devin uyandırılması istenmiyor!.. 

Ve iktidar değişip DP işbaşına gelince, ilk yapılan karşıt hamle de Köy Enstitüleri’nin sağlık bölümlerini kapatmak oluyor. Sonra ise Köy Enstitüleri ilköğretmen okullarının programlarıyla birleştirildi. Böylece Köy Enstitüleri’nin içerikleriyle tamamen yok edildi. Onlara göre köylü okutulmasa da olurdu. Köylü kasabalı, ilkokul, ortaokul, lise istemiyor, İmam-Hatip istiyordu. Kalkınma eğitimle değil, karayolu, baraj, çeşme yaparak gerçekleşecekti. Bu yeterliydi!

Ve 1954 yılında Köy Enstitüleri kapatılıyor.

Kapatıldığı 1954 yılına kadar Köy enstitülerinde 1.308 kadın ve 15.943 erkek toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti. Fakir Baykurt, Ümit Kaftancıoğlu, Talip Apaydın, Mahmut Makal, Mehmet Başaran, Pakize Türkoğlu, Hatun Birsen Başaran, Ali Dündar, Mehmet Uslu ve Dursun Akçam gibi önde gelen yazarlar ve düşünürler bu okullarda yetişmişlerdir.

Eğitim tarihinde kendi buluşu olan, yararlı olduğu saptanan, her yönüyle çağdaş, ulusal olan, özgün eğitim kurumlarını kapatan başka bir devlet var mıdır?

Oysa Köy Enstitüleri bizi, gerçek aydınlanmanın ışığında, adil ve eşit bir düzende çok daha ileriye taşıyacak olan kurumlardı. 

'Köy Enstitüleri, Batı'ya öykünmeyen ulusal bir eğitim felsefesinin ve eğitim sisteminin ülkemizdeki ilk ve tek uygulamasıdır. Köy Enstitüleri, Batı'daki eğitim sistemleri ve görüşleri incelenerek ulusal gerçeklerimize, değerlerimize, beklentilerimize uygun bir eğitim sistemi ve felsefesinin yaratılma mücadelesinin ilk meyvesidir.

Köy Enstitüsü demek; Atatürk ilkelerini benimsemek, iş içinde eğitim, girişimcilik, üreticilik, aydınlanma, yaşayarak öğrenme, nasıl öğrenileceğini öğrenme ve demokratik eğitim demektir. 

Köy Enstitüsü demek; türk köylüsünün, "Uyuyan Devin" uyandırılarak ülkemizin gelişmesi ve ilerlemesi demektir. (*)

Umudumuz yarım kalan bu projenin yeniden hayata geçirilerek ülkemizin dört bir yanında, yaşam hakkı ve özgürlüklerin adilce dağıtıldığı, daha bilinçli  ve aydınlık köylerimizle gerçek anlamda gelişmiş ve uygar bir ülke seviyesine ulaşabilmemiz olacaktır.

Köy Enstitüsü Destanını Yaratanlara En Derin Saygılarımızla!..

Esin Bozdemir

Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği 

75. Yıl Basın Açıklaması

40 Yıl Öncesinden
Bir Köy Öğretmeninin Anıları

Yardımcı Kaynak: (*)‘Köy Enstitüleri - Uyuyan Devin Uyanışı’,
Yazar: Mahmut Saral, Marş: Buradan
Görseller:İnt. Medyası ve buradan