Prof Dr. Oktay Sinanoğlu'nu Saygıyla Anıyoruz..

Dünyada genç yaşta ‘Profesör’ ünvanını alan, 60 yıldır çözülemeyen bir matematik kuramını çözerek adını matematik tarihine yazdıran, DNA sarmalının açıklamasını en sağlam şekilde açıklayan ve “Ne sağ, ne sol; Önce bağımsızlık. Türkçe giderse, Türkiye gider. “ düşüncesi içinde, katıldığı tüm konferanslarda  iyi derecede İngilizce bilmesine rağmen sunumunu Türkçe yapıp Türklüğünden taviz vermeyen.  Bilim dünyasında ismi, tüm dünyada büyük bir saygı ve şöhretle anılan ve ‘Türk Einstein’ı olarak adlandırılan kuramsal kimyacı ve moleküler biyolog Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu 19 Nisan 2015’de aramızdan ayrıldı. 

Oktay Sinanoğlu kimdir?

Babasının (Nüzhet Haşim Sinanoğlu) Türkiye Başkonsolosluğunda görev yapmakta olduğu Bari'de (İtalya) 1935'de doğdu. 1939 yılında İtalya'da II. Dünya Savaşı'nın başlamasının ardından ailesiyle Türkiye'ye döndü. 

Oktay Sinanoğlu, 1928 yılında Atatürk tarafından kurulmuş olan ve sonradan TED Koleji olan Ankara Yenişehir Lisesi'ne 1953 yılında burslu öğrenci olarak girdi ve okulu birincilikle bitirdi. Okulun bursuyla Kimya Mühendisliği okumak üzere ABD'ye gitti.

1956'da ABD Kaliforniya Üniversitesi Berkeley Kimya Mühendisliği'ni birincilikle bitirdi. (Yanda annesinin günlüğünden Oktay Sinanoğlu'nun doğum tarihi bilgileri yer alıyor.) Görsel: buradan

Kendi sözleriyle Sinanoğlu'nun hayat hikayesi

"17 yaşındaydım. Sömestre’nin ortasına doğru 36 saatlik bir yolculukla gelmiştim Kaliforniya Üniversite’sine. Türkiye’de okulda ingilizce öğrenmiştim ama fen derslerini Türkçe okumuştuk. Üniversite’ye gittiğim ilk gün ilk derstte cebir imtihanı varmış. Girdik sınava,  99 yada 100 almışım. Herkez şaşırdı sen yeni geldin nasıl oldu bu böyle diye. Sonra dersler başladı baktım fizik, kimya, matematik bana çok kolay geliyor.  Bunların sınavlarına girsem dedim. Yıl sonu sınavlarını verdiler. Hepsinden 100 alınca ortalık karıştı. Birkaç sınav daha yaptılar ve beni 3. sınıfa aldılar. Dört yıllık bölümü iki senede bitirdim. Hemen MIT den master bursu geldi. Normal süresi iki senedir,  başladık 7 ayda master bitti.

Artık Doktora yapacağım, fizik ve kimya dallarında en çok Nobel kazanan hangi üniversite var diye araştırdım. Baktım Berkeley. Onlarda burs verince, teorik kimyada bir konu seçip doktora’ya başladım. Bir iki ay sonra Hoca beni kampüste gördü ve serzenişte bulundu. Sağda solda gezdiğini duyuyorum ne oldu çalışmalar diye sordu. Bende bitirdim dedim. İnanmadı. Çalışmalarımı kendisine götürüp verdim. Birkaç hafta sonra yeniden hocama uğradığımda bana sen doktor oldun dedi. 4-6 yıl süren doktora derecesini iki ayda almıştım. 24 yaşındayım, yaptığım işler Amerika’nın her yerinde duyulmuş, sürekli davetler alıyorum. Artık hocayım kendime üniversite seçmem gerekli, Yale ve Harvard 1600’lerde kurulmuş ABD nin en eski iki üniversitesi,  binaları bizim eski binalara benziyor diye Yale’i tercih ettim..

Bir gün zeka testi yaptılar. Testte iki bölüm vardı. Sözel ve yetenek. Yetenek yani matematikle ilgili olan bölümden Einstein düzeyinde, çok yüksek bir not almışım.

 26 yaşında Yale Üniversitesi’nde full prof oldum. 100 senelik bilim tarihinde en genç profesör olmuşuz. Time, Newsweek, günlerce yazdılar. Herkez davet ediyor oradan oraya koşuyorum fakat araştırmaya zaman yok. Baktım olmuyor, 1976 yılında kendimi inzivaya çektim. 1980 yılına kadar dört sene işin matematiğini geliştirdim. Kimya ilminde sistem azdır, teori azdır. Formüller vardır, ezberlenir. Ben yeni bir anahtar bulmaya çalışıyordum. Bütün formülleri ondan türetebilecek basit bir formül. Doğadaki kimya ile ilgili herşeyi açıklayabilen bir formül, sonunda onu buldum ve yayınladım.  1987 yılında bu çalışmamda dolayı Nobel’e aday oldum ama seçilmek sadece bilimsel çalışmayla olmuyor, Nobel yarı politik bir ödül. Dünyada yeni kurulmaya başlayan moleküler biyoloji dalının ilk profesörlerinden biri oldum. DNA sarmalının çözelti içinde o biçimde nasıl durduğuna ilişkin modellerim oldu.

1993'te Yale Üniversitesi'nden ayrılarak ülkeme dönmeye karar verdim. Türkçe eğitim yapan bir üniversite düşünüyordum, bu nedenle ODTÜ, İTÜ, Boğaziçi ve Bilkent’i istemedim, Yıldız Teknik Üniversite’sinde karar kıldım.  Sekiz saatlik çalışmayla büyük başarılara ulaşılamıyor. Gece saat 22 de üniversitedeki odamda çalışırken üniversitede ben ve bekçilerden başka kimse olmuyordu. 2002 yılında yaş haddinden emekli oldum." (*) 

****

Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu mütevazi bir şekilde anlatmış hayat hikâyesini biz detaylı anlatımımızı sürdürmeye devam edelim.

1957'de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nü sekiz ayda bitirerek yüksek kimya mühendisi oldu. "Alfred Sloan" ödülünü aldı. 1959'da Kaliforniya Üniversitesi Berkeley'de kuramsal kimya doktorasını tamamladı. 1960'ta Yale Üniversitesi'nde "Asistant Professor" (Yardımcı doçent ) olarak çalışmaya başladı ve Öğretim Üyesi oldu. 

1960-1961 yıllarında atom ve moleküllerin çok-elektronlu kuramı ile "Doçent" oldu. 1963'te 50 yıldır çözülemeyen bir matematik kuramını bilim dünyasına kazandırarak 28 yaşında "tam profesör" unvanını aldı. 20. yüzyılda Yale Üniversitesi'nde bu sanı kazanan en genç öğretim üyesidir.

1962 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi mütevelli heyeti yalnız Oktay Sinanoğlu'na mahsus olmak üzere kendisine Danışman Profesör ünvanını verdi. Yale Üniversitesi'nde ikinci bir kürsüye daha profesör olarak atandı. 1973'de Almanya'nın en yüksek "Aleksander von Humboldt Bilim Ödülü"nü ilk kazanan kişi oldu. 1975'de Japonya'nın "Uluslararası Seçkin Bilimci Ödülü"nü kazandı; yine 1975 yılında özel kanunla Oktay Sinanoğlu'na ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Profesörü ünvanı verildi. 1976'da Japonya'ya Türkiye Cumhuriyeti Özel Elçisi olarak gönderildi. Kendisi Türk-Japon kültür, bilim ve eğitim ilişkilerinin temellerini atmıştır. Amerikan Bilim ve Sanat Akademisinin ilk ve tek Türk üyesidir. Meksika hükümeti tarafından yüksek Bilim Ödülü "Elena Moshinsky" ile ödüllendirildi.

Dünyada yeni kurulmaya başlayan moleküler biyoloji dalının ilk profesörlerinden biri oldu. DNA sarmalının çözelti içinde o biçimde nasıl durduğuna açıklama getirdi. Dünyanın pek çok yerinde buluşları ve kuramları ile ilgili konferanslar verdi.

1980'li yıllarda çalışmalarını kimya biliminin basit bir şekilde öğretilmesine yönelik bir kuramsal çerçeve üzerinde yoğunlaştırdı. Ancak 1988'de yayımlanan çalışmaları akademik dünyada ilgi görmedi. 1993'te Yale Üniversitesi'ndeki profesörlük görevlerinden erken sayılabilecek bir yaşta emekliye ayrıldı. Aynı yıl Türkiye'ye dönerek Yıldız Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü'nde profesörlüğe atandı. 2002 yılında bu görevden de emekliye ayrıldı.

Türkiye'de bulunduğu dönemde çalışmalarını daha çok Türk ulusal kimliği ve Türk diliyle ilgili milliyetçi görüşlerini yaymaya adadı. Eğitim dilinin resmi dil olması gerektiğini ve yabancı dilin takviyeli olarak öğretilmesinin gerektiğini savunmaktadır. Matematiksel yapısından dolayı Türkçe'nin en iyi bilim dili olduğunu söylemektedir.

Yaşamı boyunca Kuantum Mekaniği'ne birçok katkıda bulunmuş bir bilim adamıdır. P.A.M. Dirac'in de üzerinde uğraştığı ancak çözümleyemediği bir problemi, "Kuantum mekaniği"nde, Hilbert uzayının topolojisi ve içerdiği yüksek simetrileri çözdü. Böylece Kimya bilimini bu topolojik inceleme ile sağlam bir temele oturttu.


Oktay Sinanoğlu, ünlü sanatçı Esin Afşar'ın ağabeyidir.

Sayısız kitaba imza atan Oktay Sinanoğlu'nun tüm akademik çalışmaları içinde en önemli 5 kuramı şöyledir:

* Many Electron Theory of Atoms and Molecules (1961)- Atom ve moleküllerin çok elektronlu kuramı
* Solvophobic Theory (1964) – Çözgeniter kuramı

* Network Theory (1974) – Kimyasal tepkime mekanizmaları kuramı

* Microthermodynamics (1981) – Mikrotermodinamik

* Valency Interaction Formula Theory (1983) – Değerlik kabuğu etkileşim kuramı.

Ardında nice izler bırakarak aramızdan ayrılan, Sayın hocamız değerli bilim adamı, ülkemizin gururu Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu’nu saygıyla, sevgiyle, minnetle anıyoruz. Ruhu şad olsun.

Esin Bozdemir

*****

Yardımcı Kaynaklar ve Görseller: Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu web + face
(*) buradan, buradan, buradan ve çeşitli dökümanterler