Antik çağın bilgesi Priene'li Bias'ın adalet çağrısı!.

Yaşadığı çağa damgasını vuran ve uygarlık tarihinin ilk müzakerecisi ve adaletin temsilcisi olan Priene'li Bias'ın adalete olan inancı, erdem sahibi eğitmenlerin yönlendirmesiyle Priene meclisindeki ticaret davalarında savunma hakkını kullanmak isteyenlerin yanında duruşu ve güçlü hitabet özellikleriyle de yıllar içerisinde, yaşadığı zamanın ruhuna uygun bir sembol isim haline gelmiş...Ve antik çağın yedi bilgesi arasında adından çok söz ettiren bir insan olmuştu. Öyle iken, antik çağda bilgeliğin ödülü olarak kabul edilen üç ayaklı bronz sehpayı dahi;  

“Bilgelik tanrılara yakışan bir ünvandır ve onu en çok hak eden Apollon’dur. Ben ise, bir ölümlü için en yüce olanı, adil bir adam olarak anılmayı isterim” sözleriyle geri çevirmiş, böyle de mütevazi bir insan olarak antik çağın iz bırakan isimleri arasında yerini almıştır.

Bouleuterion - Meclis Binası

Priene diğer ‘polis’ site devletlerine göre daha mütevazi, ama demokrasisi daha gelişmiş bir yerleşimdi. Priene ‘ Ephesos ‘ Efes ya da Atina’nın yarısı kadar bile değilken, meclis binası en az onlarınki kadar büyük ve görkemliydi.

Ayrıca, Priene mahkemeleri en zor davalarda dahi öyle adil kararlar alırdı ki, bu yüzden tüm Ege Coğrafyasında adını altın harflerle tarihe geçirmiş bir kent olarak yerini almıştı.  

"Adalet arıyorsan eğer, Priene’ye git!" denilmekteydi. Çünkü  Bias’ı döneminin diğer bilgelerinden ayıran en önemli özelliği savunma yeteneği idi. Bu yeteneğini hep doğrunun, iyinin ve haklının tarafını tutarak ve haklıları savunarak hayata geçirmiştir. Bias’tan sonra, "hakimsen, bir Prieneli kararı ver" denilmeye başlanmıştı. 

''Bütün servetimi yanımda taşırım'' diyerek bilginin en büyük servet olduğuna vurgu yapan Bias'a asıl ününü ise Lidya'nın efsanevi kralı Alyattes  ile yaptığı bir konuşma kazandırmıştır. 

(Bazı tarihçiler bu karşılaşmadaki kralı Alyattes’in oğlu olan 'Karun kadar zengin' deyimindeki Karun' adının da sahibi ‘Kroisos’ olarak da anarlar). Gelelim Bias'la Alyattes’in arasında geçen o olayı anlatmaya:

Lydia’nın İonia’daki tahakkümünün arttığı ve karadaki tüm kentlerini haraca bağladıkları dönemde Bias, Lydia Sarayına arabulucu olarak gönderilir. Tahtında mağrur bir edayla oturan Alyattes adalılara karşı bir donanma hazırladığını, yakın bir zamanda sefere çıkacağını söyler. Bias bunun üzerine adalıların binlerce at satın aldıklarını ve önce davranıp karaya çıkarak Lidya’yı işgal etmek istediklerini söyler. 

Alyattes; “Denizden başka bir dünya tanımayan halklar nasıl olur da karada savaşırlar” diyerek yanıtlar. Bias; “Siz denizi ne kadar biliyorsanız, onlar da karada savaşmayı o kadar iyi becerirler” karşılığını verir. 

Alyattes, Bias’ın kendisine vermiş olduğu bu bilgi ve yorum karşısında onu kutlar. Ardından Bias bu haberin aslında doğru olmadığını söyler. Böyle bir örnekle Bias, kendisine göre doğru görünenin gerçekte ne kadar yanlış olduğunu kanıtlamak istemiştir. Bunun üzerine Alyattes adalılara saldırmaktan vazgeçer, çünkü çok az bildiği denizcilik yöntemleriyle adalılara karşı işgal girişimini göze alamaz. 

Bir başka örnek ise; Alyattes, Bias’ın gençlik yıllarında Priene’yi kuşattığında bir başka oyunla Alyattes’i yola getirir. Kuşatmadan sonra kentte ciddi bir kıtlık baş gösterir. Bias iki katır alıp bunları kısıtlı imkanlarıyla besleyerek tıka basa doyurup şişirir. Bu durum karşısında herkes deli gözüyle bakmaya başlar kendisine. Oysa Bias'ın bir bildiği vardır elbet. Bir sabah bu gürbüz katırları Alyattes’in ordugâhının bulunduğu araziye salıverir. Alyattes bu karınları şiş sağlıklı katırları görünce Priene’de uzun süre yetecek kadar erzak stoğu bulunduğunu düşünür. Gönderdikleri elçiyi büyük bir salonda ağırlar. Dev kum yığınlarının üzerini elindeki son mısır taneleriyle kaplar. Bolluk görüntüsü vermeye çalışır, ve elçinin inandığı bu tahıl bolluğu karşısında ardından Lydialı’lar kan dökmek yerine makul bir haraç anlaşması yaparak evine döner.  İşte, Bias kendine has uzlaşmacı yöntemiyle onları alt etmiştir. 

Priene'li Bias yaşadığı çağda insanlığı;  adalete, doğruya, iyiye yönlendirir, O’nun haksızlığa tahammülü yoktur ama her zaman temkinli olmayı tavsiye eder:   

"İşe başlamak için acele etmeyin, ancak işe başladığınızda sıkı sıkıya sarılın" - “Yaptığınız şey üzerinde düşünün!” - “Çok dinleyin, yerinde konuşun.” - “İkna ederek alın, zorlayarak değil!” 

“Yanılmamak için erken konuşmaktan nefret edin; ardından pişmanlık gelir.” 

“Size mirasım açıktır; merhamet sahibi olun ve birbirinizin halinden anlayın. Topraklarınıza ancak bu sayede barış ve huzur gelecektir.” der. 

Bugün, her zamankinden çok, adalete ihtiyaç duyduğumuz süreçlerden geçerken… antik çağlardan gelen bu öğretilere kulak vermeli.. 

Esin Bozdemir 

Priene Antik Kenti Gezisi