Kadim dostumuz 'zeytin ağacı' ve bir zeytin hasadı

“… Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı, yetmişinde bile, mesela zeytin dikeceksin hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil, ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için, Yaşamak yani ağır bastığından…”  Nazım Hikmet

İnsanlığın asırlık dostudur zeytin ağacı. Tarih öncesinden günümüze; meyvesinden, dört mevsim güneşte parlayan yeşil gümüş renkli yaprağına, gölgesinde oturduğumuz güngörmüş gövdesinden dalına, suyundan yağına kadar; huzurun, bereketin, uzun ömrün ve barışın simgesi olarak kadim varlığı ile hayatımızın hep içinde olmuştur. Zeytin ağacının insanlık tarihinde en az 40 bin yıllık bir geçmişi varsa, Anadolu’da da Hitit öncesi dönemden günümüze  4 bin yıllık geçmişiyle, zengin bir kültür mirasıdır bize.

Zeytin ağaçları, ekolojik dengenin devamlılığı açısından da oldukça önemli bir rol üstlenmiştir. Hem şifa kaynağı hem de dostluğun, barışın birer sembolü olarak ‘zeytin ağacı’ adeta yeryüzüne bir armağan olarak gönderilmiştir. Akdeniz kültüründe ‘zeytin’ gerek mitoloji ve gerekse günlük yaşamdaki yeri ile hep başrolde olmuştur. Bu yüzdendir ki,  zeytin ağacı sayısız hikâyeye, efsaneye, şiirlere konu olmuştur.

Zeytini ve altın sarısı zeytinyağını sevmeyen yoktur! Ancak görünen odur ki, Edirne’den Kars’a kara zeytini çok sevsek de, aynı ilgiyi zeytinyağına beslediğimiz söylenemez. Zeytinyağı alışkanlığı genellikle birkaç bölgeye sıkışmış durumdadır. Yapılan araştırmalarda, dünyada zeytin ağacı dağılımı, zeytin ve zeytinyağı üretimi konusunda daima ilk beş ülke arasında yer almamıza karşın, zeytinyağı tüketimimizin yılda kişi başına ortalama 1-1,5 kilo civarında dolaştığını göstermektedir. Ege, Akdeniz, Marmara ve Güneydoğu’nun bir bölümünün dışında, zeytinyağı mutfak ve sofralara halâ giremiyor. Bunda fiyatların yüksekliği bir neden olarak görülse de, söz konusu insan sağlığıdır aslında. Ayçiçek yağından 3-4 kaşık yemeklere koymak yerine zeytinyağı ile 2 kaşık koymak hem daha sağlıklı hem de daha lezzetli olacaktır.

Anadolu’da özellikle Marmara ve Ege Bölgesi zeytincilikte oldukça ileridir. Ayvalık ve Edremit’in zeytinyağları dünyanın en nitelikli yağları arasındadır. Çocukluğum Balıkesir’de ve Balıkesir’in güzel ilçelerinde;  Bandırma’da, Erdek’te ve Ayvalık'ın şirin beldelerinde geçti. Bereketli topraklarıyla bu ilçelerimizde, bir yanında deniz bir yanında da zeytinliklerle kaplıdır her yer. Bu yüzden hem zeytinle hem de zeytinyağıyla tanışıklığım çok küçük yaşlarıma kadar uzanır ve dolayısıyle zeytin ağacına olan duygusal bağlılığım da hep süregelmiştir.

Zeytinlikler arasında Kyzikos Antik Kenti (Erdek)

“Ağaçların bilgesi, zeytindir kuşkusuz… En çelimsizi bile kendini kabul ettiren bir ağırbaşlılık, bir suskunluk içinde… Yaşlarını bilen yok. Roma’nın, Bizans’ın izlerin taşıyor bazıları… Zamanlar geçmiş, sahipler değişmiş ama onlar kendi ölümsüzlüklerinde… Gene kendi kendilerinin.” Mehmet Başaran, Yüreğinin Sesi Zeytin Ülkesi

Zeytinlikler arasında Euromos Antik Kenti  (Milas - Muğla)

Gezdiğimiz yerlerde, antik kentlerin arasında ne zaman karşımıza zeytinlikler çıksa inanılmaz etkilenirim. Hele ki kimi zeytin ağaçlarının tarihi eser gibi, 400-500 yıllık olanlarını gördüğümde, ‘bu zeytin ağaçları nelere tanıklık etmiştir kim bilir?’ der dururum.

Çocukluğumda anımsıyorum, annemle babamın en büyük hayallerinden biriydi bahçeli bir eve sahip olmak. Bu hayallerini hayata geçirirken, evin temellerinden önce, babam zeytin fideleri dikmişti toprağa. Bir yanda meyve ağaçlarımız vardı, bir yanda da çiçekler. Ve babam; ” zeytin ağacı, fakir toprakların ağacıdır” derdi. Öyle ki zeytin ağaçları kurak arazilerde yaşayabilen, toprak açısından çok da seçici olmayan, hiçbir ilaca gerek duymadan büyüyebilen bir ağaçtır.  Aslında sulu arazileri çok sevseler de susuzluğa karşı da dirençli bir yapıları olduğunu bilirdik. Bu yüzden, baba ocağımın topraklarında, rüzgârlarıyla meşhur Bandırma’nın, hırçın iklimine dayanıklıdır zeytin ağaçları.

Her ne kadar 'fakir toprakların ağacıdır zeytin ağacı!' dese de babam, zeytin yetiştirmek için gerekli olan bakımı hiç ihmal etmezdi. Dengeli besleme, sulama, budama, aşılama gibi zeytin ağacının verimli olması için gereken hassasiyeti gösterirdi.

Tabi bizim zeytin ağaçlarımız öyle ticari bir amaçla dikilmemişti. Severek yapılan gönül işlerindendi tüm bunlar. İnsanın kendi mahsulünü üretmesi kadar keyif veren başka bir şey yoktur değil mi!. Çocuğunu büyütür gibi büyütmek!.

Bahçemizde hepi topu 7 adet zeytin ağacımız vardı ama bereketi çok olurdu. Hele ki vakit zeytin hasadına gelince değmeyin keyfimize. Sadece kendimize değil, eşe dosta da, yeterdi de artardı bile mahsulümüz.

“Uzun saç örgüleri ve zeytin yağından kalpleriyle melekler”Frederico Garcia Lorca

Hemen her yıl annemlerden gelen sere zeytinlerini tüketiriz. Elbette dışarıdan da aldığımız olur. Ama kendi yaptığımız zeytinin yerini tutmaz hiç biri. Ayrıca soframız yeşil ve sebze ağırlıklıdır bizim. Akdeniz mutfağının soğuk lezzetlerini hep zeytinyağı ile yaparız.Yapması ayrı, yemesi ayrı güzeldir.

Veeee hafta sonu zeytin hasadımız vardı bizim. Bugüne kadar bize pek fırsat bırakmazdı babam. Annem; “ Maşallah baban, sincap gibi tırmandı yine ağaçlara J) “ derdi. Ama bu sene zeytin harmanında biz de olalım istedik ve zeytin toplama işlerini severek üzerimize devraldık. Rollerimizi değiştik. Ancak babam yerinde duramayınca ona da zeytinleri ayıklama işini verdik.

Ve ben, uzun yılların ardından ilk kez zeytin ağaçlarına çıktım. Meğer ne çokmuş özlemim! İnsan doğanın bir parçası olduğunu, onun içindeyken hissettiği huzur ile ayırdına daha da çok varıyor. Zeytin dallarına tutundum, sarıldım. Bu kucaklaşma inanılmaz mutlu etti beni.

İki kardeş ve mahallenin gençleriyle birlikte tek tek zeytinleri gülüş- cümbüş topladık. Şansımıza hava da çok güzeldi.  Komşularımız kısa dinlenme molalarında ikramlarıyla bize eşlik ettiler. Çayını demleyen, kurabiyesini, poğaçasını yapıp gelenlerle hoşça vakitler geçirdik.

Tek tek zeytinleri toplamak kolay olmasa da, imece usulü paylaşımların ve komşuluk ilişkilerinin sıcaklığı içinde hiç zorlanmadık, bilakis çok keyif aldık zeytin hasadından.

Ardından iri kaya tuzlarıyla harmanlayarak bidonlara doldurduk. Sırası ile yapacaklarımız neler - önce biraz bekleyecek, acı suları çıkacak ardından birkaç ay sonra da kışlık zeytinlerimiz tüketilmeye hazır hale gelecek-  onları da öğrendik. Ve insanlığın dostu zeytin ağacına bereketinden dolayı şükranlarımızı iletirken ‘ölmez sağ kalırsak seneye yine geliriz’ dedik.  

Bu kadim toprakların en büyük zenginliğidir zeytin ağaçları. Onlar rant uğruna ve termik santraller adına asla heba edilmemeli, tam tersine daha da çoğaltılmalı, yeni fideler ekilmelidir. Bu yüzden, ülkemizin kültür değerlerinin ve güzelliklerinin zamana ve küreselleşen dünyanın çarklarına takılıp yok edilmemesi, tam tersine bu değerlere sahip çıkılması en büyük temennimdir.

Esin Bozdemir