Ege ‘de tarihin izlerini sürerken!.. Çeşme

“En yüce gök kubbenin altında ve dünyanın en güzel iklimi içinde kurulan İzmir ve çevresinin önemi, bütün dünyanın ilgisini çekmektedir.” Heredot

Geçen yıl yaz başında gerçekleştirdiğimiz 2 hafta süren “Ege bölgesindeki tarihi kentler” gezimizin ilk durağı; Turkuaz rengi denizi, gülümseyen güneşi, altın renkli kumları ve huzur veren doğası ile Çeşme idi. Anadolu’nun bereketli topraklarında, doğunun en batısında, Ege’nin incisi; İzmir’in gözbebeği!

Gündüzleri dalgalarla güneşin, geceleri yakamozla denizin buluştuğu, muhteşem Ege’nin kucağında, dört mevsim rüzgarlarla okşanan kıyılar… Eski çağlardan bu yana, nice kültürleri harmanlayan, üzerlerinde Tanrıların ayak izi bulunan topraklar…

Tarihini rüzgarlarla birlikte yazan yörelerin başında “Çeşme geliyor. Çeşmenin rüzgarlarını kanatlarına alıp çağlar boyu insanlığa hizmet etmiş olan emektar yel değirmenleri gözümüze çarpıyor. Bugün yerini yeni ve modern rüzgar tribünlerine bırakmış olsalar da o özgün mimarisiyle onlar yine nostaljide olsa rüzgarlarla dans edecekleri günleri umutla bekliyorlar…

Gün batımına doğru vardığımız Çeşme’de kıpkırmızı bir güneşin denize yansıyan ve ılık meltemlerin saçlarımızı savurduğu püfür püfür esen bir akşamda, konaklayacağımız butik otele yerleşir yerleşmez soluğu bu şirin beldeyi küçük bir turla keşfetmeye ve harika ızgara balık kokuları ve yanında şöyle buz gibi bira içimi ile soluklanmaya bıraktık… İşte o anlarda ne dün vardı aklımızda nede gelecek, sadece sonrasında anımsanacak olan o anın tadıydı damağımızda kalan!..

Şifalı sıcak suları, olağanüstü sayılabilecek kalitede kumun, güneşin ve berraklığın kucaklaştığı şirin bir tatil beldesi olan Çeşme; İzmir'in 94 km. batısında, kendi adını taşıyan yarımadanın en ucunda kurulmuş. Gemiciler tarafından küçük liman diye adlandırılmış olan bu belde de zamanla çoğalan ve buz gibi suların aktığı çeşmelerinden dolayı da yöreye Çeşme denilmiş.

Tarih ve kültür ağırlıklı olan gezi programımızda ilk günümüz; uzun yol yorgunluğunun arifesinde ertesi sabah yaptığımız nefis kahvaltı ardından sıra geldi; Çeşme tarihinin izlerini sürmeye ve tüm görkemiyle Çeşmenin merkezinde yer alan Çeşme Kalesini gezmeye.

Çeşme Kalesi Sultan II. Beyazıt Döneminde 1508 yılında inşa edilmiş. Aydın Valisi Mir Haydar tarafından Mimar Ahmet oğlu Mehmet´e yaptırılmış. Günümüze kadar çok iyi bir şekilde korunarak gelen kale içinde birde Çeşme Arkeoloji Müzesi yer almakta. Erythrai, Çeşme ilçe merkezi, Alaçatı ve Kalemburnu yöresinden çıkan eserlerin sergilendiği tarihi Çeşme Kalesinde bulunan Çeşme Arkeoloji Müzesinde 320 adet arkeolojik 126 adet etnografik eser ile 31 adet sikke, toplam olarak 477 adet eser teşhir edilmektedir. Pişmiş topraktan yapılmış olan tanrı ve tanrıça heykelleri, büstler, mermer heykeller, gümüş ve bronz sikkeler, altın varak, amphoralar gibi eserler sergilenmektedir.

Kale’nin hemen yanında yer alan Kervansaray, 1528 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılmış. Osmanlı döneminde özellikle yabancı tüccarların konaklama ve eşyalarını koymak için kullandıkları bir mekan işlevini görürmüş. Şimdilerde ise otel olarak kullanılan bu mekan, konaklamanın yanı sıra alışveriş merkezi ve gecede eğlence mekanları olarak kullanılan kompleks bir yapı niteliğindedir.

Çeşme tarihinde pek çok ünlü ismi de barındırıyor. Bu isimlerden en göze çarpanlar Çaka Bey ve kölelikten vezirliğe kadar yükselen oldukça ilginç yaşam öyküsü ve kahramanlıklarıyla şöhretli olan Cezayirli Hasan Paşa’dır.

III. Selim saltanatında 3 Aralık 1789 - 19 Mart 1790 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı ve askeri olan Hasan Paşa’nın en büyük özelliği, evcilleştirdiği bir aslanı daima yanında gezdirmesiydi. "Palabıyık" lakabı ile de anılan bu değerli kahramanımızın önünde elbet poz vermeden de olmazdı. Ünlü Türk Denizcisi ve Devlet Adamı Cezayirli Gazi Hasan Paşanın anısına saygıyla ve Çeşme hatırası olarak anılarımızda yer edecek fotoğraflarımızı da çektik.

Her iki kahramanımızın tarihe damgasını vuran yiğitlikleri neden “Çılgın Türkler” olduğumuzu bize bir kez daha hatırlatıyor.

Bu arada yörenin adına da kaynaklık etmiş olan özellikle 1800’lü yıllarda varlıklı kişilerce yaptırılmış çeşmeler farklı mimari özellikleri ile cadde ve sokakları süsleyerek adeta “beni unutamazsınız!” der gibiydiler. Fotoğraf karelerimize yansıyan çeşmelerin buz gibi içimizi ferahlatan sularından da içtik elbette.

Ara sokaklarda gezinirken, başta Sakız Adası ve Tüm Ege Adalarında görülen Türk ve Rum karma mimarisinin güzelliğini barındıran Çeşme evleride, birarada uzun yıllar yaşayan iki ayrı kültürün izlerini yansıtıyordu. Fotoğraf karelerimize farklı mimarisiyle ilgimizi çeken çeşme evlerine bol bol yer verdik.

Daha sonra Çeşme’nin 15 km. kuzeyindeki İon kenti Erythrai' nin limanı olan Çeşme'nin doğusunda; Kalemburnunda İ.Ö. 1000 yıllarında küçük bir yerleşim alanı olduğu bilinen Çeşme-Ildırı köyünde ortaya çıkarılan Erythrai Antik Kenti’ne giderek kalıntılar arasında, Çeşme'nin çağların ötesinden günümüze uzanan serüveninde efsanelerin ışığında tarihin izlerini aradık.

Efsaneye göre Tanrı Heraklesi betimleyen bir heykel, Fenike'deki Tyros kentinden bir sal üzerine bırakılır. Sal denizleri aşarak lona kıyılarına kadar gelir ve Chios(Sakız) adası ile Erythrai arasındaki Mesate Burnu'nda karaya vurur. Chios'lular ve Erythrai'liler heykeli kentlerine taşıyabilmek için her türlü çareyi denerler ama başarılı olmazlar. Heykel bir türlü yerinden kıpırdamaz.

Erythrai'li bir kör balıkçı kadınların saçlarını kesmelerini bu saçlardan erkeklerin yapacağı bir halatla heykelin çıkarılabileceğini söyler. Ancak başta soylu kadınlar olmak üzere kimse ona inanmaz. Sonunda Thrak asıllı bir köle, balıkçının dediğini yapar, kadınların saçlarından yapılan halatla heykeli çıkarır. Birden kör balıkçının gözleri de açılır. Herakles heykeli için kentte kutsal bir yer yapılır ve Thrak kadınları dışındakilerin girmesi yasaklanır.

Çeşme müzesi' nde Erythrai'den çıkarılan sikkeleri gördüğümüzde tapınağın ve heykelin tasvirlerine de dikkatlice baktığımızda, duyduğumuz efsanede anlatılanlar geldi bir an aklımıza!.. (*)

Duyduğumuz diğer efsane ise, Erythrai'li bir kadın kahin olan, Cbyl'e ait efsane. Bu efsanede eski çağlardan günümüze değin söylenir dururmuş. Cbyl'in Korykos Dağı'nda doğduğu ve kendisine Tanrılar tarafından ilham ve kehanet gücü bağışlandığı. Babası bir ölümlü, annesi ise dağlarda, kırlarda, ormanlarda, çeşmelerin kaynakların başında, nehirlerde yaşadıkları sanılan peri kızları yani Nympha' lardan biriymiş. Nympha doğar doğmaz onu kahinliğe başlatmış. Cbyl'in ağzından dökülen sözcükler hep dizeler halindeymiş. Efsaneye göre Cbyl her biri 110 yıl süren 9 insan ömrü yaşamış. (**)

Cbyl' i bu kadar uzun yaşatan neydi acaba diye de sormadan edemedik kendimize? Ama Çeşme’nin şifalı termal sularıyla, iklimiyle, rüzgarıyla tanışınca da efsanenin boşuna olmadığını da düşünmedik değil hani!

Şehir surları, akropolis ve kuzeyinde tiyatroyu, yine akropolisin kuzeyinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan Hellenistik ve Roma Döneminden kalma villa yapıları, Arkaik Döneme ait Athena tapınağı, Bizans döneminde inşa edilmiş kilise, Cennettepe olarak adlandırılan yerde de; Roma villası ve mozaikleri, Geç Roma-Bizans Döneminde inşa edilmiş hamam yapısını gezip gördük.

Antik kent kalıntıları arasındaki gezimiz bizi 6000 yıl öncesine doğru  ilk kez Çeşme´de bulunan mis kokulu aromasıyla meşhur sakız ağaçlarına doğru yöneltti. Sakız kokulu ağaçların altında soluklandık ve meşhur yöreye özgü sakızlı dondurmasından yiyerek serinledik. Günün yorgunluğunu ise unutulmaz deniz manzarası eşliğinde ve yakomoza karşı içilen buz gibi üzüm şarabı ile noktalandırdık…

Çeşmenin büyüsüne kapıldık.Tarihi, kültürü, iklimi, coğrafyası, o harika deniz ürünleri balık restoranları, barları, festivalleri, eğlence hayatı, kaplıcaları, o küçük turizm beldelerinin kendine has incik boncuk alışveriş mekanları, plajları, windsurf olanakları ve harika doğası ile “yapmadan dönmeyiniz” dedikleri ne varsa, zaman ve imkanlarımız ölçüsünde yerine getirerek Çeşme’den belleklerimizde unutulmayacak anılarla ayrıldık…

Esin Bozdemir

Tarihin izlerini sürerken

Devamı yakında - Alaçatı

Çeşme Arkeoloji Müzesi Tel: 0.232.712 66 09

Ziyaret Saatleri: 08.30-12.00/13.00-17.00

Ziyaret Günleri : Pazartesi hariç hergün.

(*)   Erythrai Efsanesi - (**) Cbyl Efsanesi

Resim: (bayan figürü) Hada - Antonio Pardal Rivas