İstanbul Boğazında Kutup Martıları!

Zengin biyo-çeşitliliğe sahip ülkemizde, bir yanda doğaya karşı yapılmış olan yanlış uygulamalar sonucunda çeşitlilik her geçen gün azalıyorken, diğer yanda da ülkemizin coğrafi konumu ve dört mevsimi ile özel oluşu, yeni keşifleri de beraberinde getiriyor.

İstanbul deyince, deniz ve martılar gelir ilk aklımıza. İstanbul’un martılarını bile bir başka severiz. Gemi yolculuklarımızın en sadakatli, en coşkulu refakatçileridir onlar. Hele ki elinizdeki lokmanızı, simidinizi, çöreğinizi bir paylaşmaya görün!.. nasıl da sevinçle karşılık verirler size. Kanat çırpınışları, çıkardıkları sesler, ahenkle uçuşları, birbirleriyle yarışları, lokmayı kapma uğraşları nasıl da seyirliktir.

Bu anları ölümsüzleştirmek için fotoğraflarını çekmek ise, sizi martılara daha bir yakınlaştırır… Onların coşkusu sizi de sarar. Sizin de içiniz kıpır kıpırdır artık. O an’ları yaşamak, o yaşam enerjisini hissetmek güzeldir.

Martılar Ki   -  Günlerdir kör köstebek nefsimle öyle hırlı / Ve öylesine harlı ki / esrik nefesim

Bir kibrit tutsam parlayacak. / Bir sarnıç gemisi diyecekler alev almış / Boğazın iki yakasından

Oysa bir gaz tenekesiyle bir şişe mavi / Gelişi güzel mi güzel bir ocak / Suların ortasında sevgili öfkemle benim Yanacak bahar erişinceye değin / Soğuktan morarmış kanatlarını / ısıtsın diye martılar / Martılar ki sokak çocuklarıdır denizin - Can Yücel

sağ üstte kahverengi benekli martı

Yakın bir süre önce gerçekleştirdiğimiz boğaz gezisinde ve gezi sonrası kahve molası verdiğimiz mekânın denize bakan avlusunda dikkatimi bir martı çekmişti. Deniz ve martı temalı fotoğraflarda karşılaştığım bu görüntüde, bazı martıların bildik martı türlerinden renk ve cüsse olarak farklı oluşu idi. 

*****

Tesadüf o ki, bir ay önce aldığım ve yoğunluğumdan dolayı, sadece göz gezdirmekle yetinip,  daha detaylı okunmak üzere ertelediğim ‘Bilim ve Teknik Dergisi’nin sayfalarında dolaşırken Türkiye Doğası 'Faunası' bölümünde yer alan; ‘2014’ün Son Sürpriz Ziyaretçisi Kutup Martısı’ başlıklı yazı son derece ilgimi çekti. Çünkü, fotoğrafta gördüğüm martı, benim boğaz gezisi esnasında fotoğraflarını çektiğim ve farklı bulduğum türe o kadar çok benziyordu ki! Tabi ki bu merakla ve heyecanla Kutup Martısı hakkında verilmiş olan tüm bilgileri okudum. Fotoğrafı enine boyuna inceledim. 

Kutup Martısı 2014’ün son günlerinde Rize’de kuş gözlemcisi Murat Saltuk tarafından görüntülenmiş. bkz Tabi ki bu olay tüm doğaseverleri, fotoğrafçıları ve benim gibi hem gezgin hem de fotoğraf çekmeyi seven ve gözlemci olup neden’leri, niçin’leri merak ederek, keşif yolculuklarına çıkanları da pek bir heyecanlandırırJ  Bu haber üzerine bir de Kutup Martısı’nın hemen bölgeyi terk etmemesi, buraya çok sayıda kuş fotoğrafçısını ve gözlemcisini bölgeye fotoğraf çekmeye sevk etmiş. İtiraf etmem gerekirse ben tamamen kendi keşfimin peşine düştüm.. ve bu merakla, araştırırken de Kutup Martısı haricinde, ülkemiz semalarında uçan martı türleri hk.da da pek çok bilgiye ulaştım.

Web üzerinde de araştırmalar yapınca fotoğraflarını çektiğim martının  'Kutup Martısı' larus hyperboreus ( glaucous gull ) olabilme ihtimali içinde 'acaba ?', 'neden olmasın!' dedim.

Ne de olsa martı kardeş, bir iki ay önce Rize'ye ayak basmış bir kere...oradan havalanıp dağı, taşı, altın olan, ata yurdu İstanbul'a gelmesi imkânsız olmasa gerek.

Çünkü benim gördüklerim ve fotoğraflarını çektiğim martılar da tıpkı yandaki fotoğrafta gördüğünüz Kutup Martılarına çok benziyordu.

(Yandaki görseller buradan bkz.) 

Üstelik Kutup Martısının ülkemizde gözlenmiş olması çok eski sayılmaz. Sonuç olarak Kutup Martısı ilk kez Rize’de 2014 Aralık ayının son günlerinde görülmüş. J


Bu arada belirtmek isterim ki ben bir kuş gözlemcisi ve konunun uzmanı değilim elbette!. Fotoğraf çekmeyi ve özellikle de martıları çok seviyorum. Bu martılar eğer ki, Kutup Martısı değil ise, aynı familyadan olmalı!.. diye düşünmekteyim. Kuşların dilinden, biliminden anlayanlar beni bu konuda aydınlatırlarsa ayrıca sevinirim...

Kutup Martısı’nı ülkemizde aşina olduğumuz martılardan ayıran belirgin özelliklerinden biri, oldukça iri cüsseli olması. Ve tüylerinin de (bej-krem karışımı) açık kahve tonlarında oluşudur. Kuyruklarında ya da kanatlarında siyah tüy bulunmuyor. Yetişkin bireyler mat gri renkte ve koyu sarı gagalı olup. Daha genç bireyler daha açık gri ve gagaları da siyah - pembe oluyormuş. Benzerleri olan İzlanda martılarından daha büyük ve kalın gagalı olduğu… Ve bir yavrunun olgunluğa ulaşmasının ise yaklaşık dört yıl sürdüğü... Ayrıca kanatlarının da bizim martılarımızdan daha uzun olup; Kanat açıklığının 138-158 cm, boyunun 63-68 cm, ağırlığının ise 1-1,8 kg kadar olması ile de dikkat çekici olduğudur. Kutup Martısı Hepçil olarak beslenen türe dahilmiş. Bazı kuşlar, hem böceklerle hem bitkilerle beslenen omnivor canlılardır. Yani Kutup Martısı, hem et, hem de otla besleniyormuş efendim. J Belli pek bir besili, tavuk gibi de karnı şiş zaten bu martı kardeşlerin... :))

Bunlar da bizim aşina olduğumuz yerli martılarımız :)

Adından da anlaşılacağı gibi ‘Kutup Martısı’  doğal olarak Kuzey Kutbu çevresinde yaşayan ve üreyen bir kuş türü. Kışın Atlantik ve Pasifik’in kuzey kıyılarına, Biritanya’ya ve ABD’ye göç edebiliyormuş. Hatta Meksika’nın kuzey taraflarına kadar da inebiliyormuş.  Bunun yanı sıra, zaman zaman Ekvator Bölgesi’ni de ziyaret ediyormuş. Ayrıca ülkemiz dışında İsrail, Ürdün ve Tunus’tan verilmiş kayıtları da bulunuyormuş. 

Peki bugüne kadar hiç karşılaşmadığımız Kutup Martısı’nın ülkemize ilk gelişimi bu? Cevabı ise daha bir ilginç. Çünkü Kutup Martısı’nın ülkemizdeki ilk bilimsel kaydının 23 Şubat 1874’te İstanbul’da verilmesinin ardından, 140 yıl boyunca hiç gözlenememiş olmasıdır. 

140 yıl aradan sonra, Kutup Martıları artık bizim yurdumuzda!. kim bilir, belki onlar köklerinin peşine düştüler ve atalarının ayak izlerini sürüyorlar!  belki de bu gelişte, vardır bir hayır diyelim! :)

Esin Bozdemir

Yardımcı Kaynak: Bilim ve Teknik Dergisi Sayı:566
GlaucousGull Larus hyperboreus