Fırtına Tanrısı TEŞUP ve ‘Fırtına Takvimi’nde bugün!

Bu yıl Temmuz ayı ve devamı olan Ağustos ayında, hiç alışık olmadığımız kavurucu sıcakları yaşıyoruz.  Azıcık bir esintide ve yağmur yağdığında ardından artsa da nem yine de yüreğimize su serpiliyor!. Hele ki rüzgâr birazcık kendini göstermesin, nasıl da diriliyoruz. Güneş kadar, yağmura da, rüzgâra da ihtiyacı var toprağın ve üzerinde yaşayan tüm canlıların. Ama ne fazlası ne de azı, her şey kararında olursa. Oysa doğanın dengesi her geçen gün daha da bozuluyor. Bu bozuluşa sebep ise yine ‘insanoğlu’. Bir yandan dünyamız hızla sona doğru yelken açıyor, diğer yandan uzayda yeni arayışlar devam ediyor. Bilim adamları da boş durmuyor. Yüzde yüz olmasa da onların bilimsel çalışmaları ile olası doğa olayları artık çok önceden tespit edilebiliyor. Meteoroloji de bunlardan biri.

Meteoroloji; kısaca atmosfer bilimidir. Yunanca "meteoron" kelimesinden adını almıştır ve gökyüzünde olan olaylar anlamına gelmektedir. Aristo'nun meteorolojinin babası olduğuna inanılmaktadır. ( Aristo "meteorologica" adlı eserini M.Ö. 340 yılında yazmıştır. ) Eski Yunanlılar bulutları, rüzgârları ve yağmuru anlamak ve birbirleriyle ilişkilerini tespit etmek için rasat yapmışlardır. Onlar için hava durumu önemliydi, çünkü hava çiftçilerin ürün yetiştirmesini, denizcileri ve denizde seyahat edenleri etkiliyordu.

FIRTINA TANRISI TEŞUP 

Antik Çağlarda ise Hititlerin tanrılar topluluğu’nun baştanrısı gök/hava/ tanrısı olup koruyucusu, savaş ve fırtına tanrısı olarak da isimlendirilen Teşup en önemli tanrılardan biriydi. Bu tanrı, bir ayağı daima önde ve elinde bazen yıldırım, bazen metal silah tutar şekilde gösteriliyordu.

'Fırtına Tanrısı' Teşup Heykeli, bilinen bronz Hitit heykelleri arasında başka bir örneği bulunmayan nadir eserlerden biridir. Bugüne kadar üçü Anadolu’da bulunan bu tanrı heykelinden bir tane de Yunanistan’da ortaya çıkarılmıştır. Hitit dönemi sonrasındaki uygarlıklar tarafından bu tanrıya ait inancı ortadan kaldırmak için gövdesinin alt yarısının tahrip edildiği düşünülmekte imiş.

Tarihi M.Ö. 15. yy. a uzanan Hitit Uygarlığı’na ait Fırtına Tanrısı heykeli, bugün Amasya Müzesi’nde sergileniyor. (Bronz, Doğantepe Beldesi, Amasya)


Eski zamanlarda atmosferde meydana gelen olaylar insan anlayışının dışındaydı. Fakat şimdi onların tamamen fizik kanunları sonucu olduğunu biliyoruz. Hava şartları atmosferin ısınma ve soğumasına olduğu kadar bunların sonucu olarak meydana gelen hareketlere de bağlıdır. Hava şartları değişiklik gösterir. Sıcak hava yerini soğuk havaya, güneş yerini yağmur veya kar yağışına, hafif bir rüzgâr yerini fırtınaya bırakabilir. 

Tüm bu değişikliklerde buharlaşma ve yoğunlaşma ile atmosferdeki farklı 151 dağılımı önemli rol oynar. Hidrodinamik ve termodinamik prensipler havanın niçin böyle olduğunu açıklamada ve gelecekte nasıl olacağını tahmin etmede iyi bir şekilde kullanılmaktadır.

Her gün televizyonda görülen tahminler, dünya üzerindeki birçok ülke ve milli meteoroloji merkezinin ve milyonlarca meteorolojistin emeğinin ve çalışmasının son ürünüdür. Günde dört kez 10.000’e yakın istasyondan yer rasat bilgileri ve denizlerden milyonlarca deniz rasadı toplanmaktadır. 500 den fazla rawinsonde rasadı yüksek atmosfer bilgilerini elde etmek için yapılmaktadır. Atmosferde neler olduğunu anlamak için ayrıca radar, uçak ve uydulardan bilgiler alınmaktadır. Bu bilgiler Amerika, Rusya ve Avustralya’da bulunan Dünya Hava Merkezlerine ulaştırılmaktadır ve bilgisayarlarda işlenerek küresel analiz ve tahmin ürünleri ortaya çıkmaktadır.

Meteoroloji,  bugün hepimizin hayatında önemli bir konu. Ama özellikle deniz ulaşımında denizciler için hayati önemi olan bu bilim dalı kaptanların gemi içerisinde ne yapacaklarına karar vermesi için çok daha önemlidir.

‘Tarihte bugün neler olmuş?’ diyerek internette sörf yaparken ‘Doğumgünü Fırtınası’ başlığında bir bilgi ile karşılaştım. Ve dikkat kesildim. Yanıp kavrulduğumuz günlerin içinden geçerken karşılaştığım bu bilgi doğaldır ki ilgimi çekti. Peki neymiş ‘Doğumgünü Fırtınası’  bir de ona bakalım şimdi.

3 Ağustos'ta bugün ‘Doğum Günü’ Fırtınası yaşanacak mı-ş ! ?..

Donanma komutanlığı tarafından rüzgârların incelenmesi ile oluşturulan bir ‘Fırtınalar Takvimi’ mevcut imiş. Kaptanlar demir aldıklarında bu takvimi de göz önünde bulundururlar. Ayrıca her gün meteoroloji işleri tarafından belirlenen deniz raporu Türk Radyo, Kanal 72'den tüm denizcilere telsiz aracılığıyla 9.00, 12.00 ve 15.00 saatlerinde bildirilir. Raporda dalga yüksekliği, görüş açısı, o günkü rüzgar yön ve kuvveti belirtilirmiş. Ve rüzgârlara da değişik tür isimler verirlermiş. Bu hemen hepimizin aşina olduğu terimlerdir.  Marmara dahilinde esen rüzgârların aldıkları isimlerin kökenleri de şu şekildedir:

* KEŞİŞLEME: "Keşiş Dağı" (Uludağ) yönünde esen rüzgârdır. * GÜNDOĞUSU: Güneşin "doğuş" (gün başlangıcı) yönünde esen rüzgârdır. * GÜNBATISI: Güneşin "batış" (gün bitimi) yönünde esen rüzgârdır. * POYRAZ: "Boreas" kelimesinin Rumca'dan Türkçe'ye aktarılmış halidir. * YILDIZ: (Eski Türkçe="Yulduz"dan) Kuzey yıldızı yönünde esen rüzgârdır. * KARAYEL: Karadeniz'de gemilerin alabora olarak batmasına sebep olan ve "Kötü Rüzgâr" anlamında "Kara" kelimesinden gelmektedir. * LODOS: (Yunanca) "Nodos" kelimesinin Türkçeleştirilmiş şeklidir. * KIBLE: Adı üzerinde, "Kıble" yönünde (namaz istikameti) esen rüzgâr olarak kabul edilir.

Bir de Fırtına takvimi varmış. (Bu takvim eskilerin deyimine göre “Kocakarı takvimi” olarak da adlandırılırmış.) Mevsimsel fırtınalar, tamamen gözlemlere dayalı bir takvimde işlenir, bu takvime göre esen rüzgârlar tarihlerine göre bir veya bir kaç gün gecikme veya önce esme gibi toleranslı olmakla birlikte, aşağı yukarı tarihlerinde pek bir sapma olmazmış. 

Fırtına tarihlerinden çok isimleri ile dikkat çekici. Ufak tefek farklılıklar olmakla birlikte ‘fırtına takvimi’ başlığında benzer takvimlerin hazırlanmış olduğunu görüyoruz . Aşağıdaki fırtına takvimine göre; 

FIRTINA TAKVİMİ 

OCAK			ŞUBAT
01 Ocak 09 Ocak 12 Ocak 14 Ocak 18 Ocak 24 Ocak 30 Ocak 30 Ocak	Fırtına (3 gün) Zemheri Fırtınası Fırtına (2 gün) Karakancaloz Fırtınası Fırtına (2 gün) Kışın Şiddeti Ayondon Fırtınası (2 gün) Zemherinin sonu		01 Şubat 05 Şubat 11 Şubat 13 Şubat 20 Şubat 23 Şubat 27 Şubat	Hamsini Fırtınası (3 gün) Fırtına Fırtına (3 gün) Fırtına Fırtına 1. Cemre (Havaya) Fırtına 2. Cemre (Suya)
MART			NİSAN
01 Mart 06 Mart 11 Mart 12 Mart 15 Mart 17 Mart 24 Mart 26 Mart 29 Mart	Fırtına 3. Cemre (Toprağa) Kocakarı Soğukları (Berdül’aczin başlaması) Husüm Fırtınası Fırtına Berdül’aczin sonu Koz Kavuran Fırtınası Çardak Fırtınası Fırtına (2 gün)		07 Nisan 12 Nisan 18 Nisan 21 Nisan 26 Nisan 28 Nisan	Kırlangıç Fırtınası Fırtına (3 gün) Kuğu Fırtınası Sitte’i Sevr’in başı Sitte’i Sevr’in sonu Fırtına (3 gün)
MAYIS			HAZİRAN
04 Mayıs 08 Mayıs 11 Mayıs 16 Mayıs 20 Mayıs 22 Mayıs 30 Mayıs 31 Mayıs	Çiçek Fırtınası Fırtına (Doğu rüzgarları) Mevsimsiz soğuklar Filizkıran Fırtınası Kokulya Fırtınası Ülker Fırtınası Kabak Meltemi Bevarih rüzgarlarının başlaması		03 Haziran 09 Haziran 22 Haziran 27 Haziran	Fırtına (2 gün) Fırtına (2 gün) Gündönümü Fırtınası Kızıl Erik Fırtınası
TEMMUZ			AĞUSTOS
01 Temmuz 03 Temmuz 06 Temmuz 09 Temmuz 11 Temmuz 16 Temmuz 18 Temmuz 26 Temmuz	Yaprak Fırtınası Sam Yelleri Fırtına Çark Dönüşü Fırtınası Bevarih rüzgarları sonu Fırtına (2 gün) Sıcakların artması Kara Erik Fırtınası		03 Ağustos 14 Ağustos 17 Ağustos 20 Ağustos 23 Ağustos 31 Ağustos	Fırtına (Marmara) Fırtına Fırtına Fırtına (2 gün) Sam yellerinin sonu Mercan Fırtınası
EYLÜL			EKİM
06 Eylül 13 Eylül 19 Eylül 24 Eylül	Bıldırcın Geçimi Fırtınası Çaylak Fırtınası Fırtına Kestane Karası Fırtınası		01 Ekim 04 Ekim 09 Ekim 13 Ekim 17 Ekim 19 Ekim 28 Ekim	Turna Geçimi Fırtınası Koç Katımı Fırtınası Yaprak Dökümü Fırtınası Meryem Ana Fırtınası Kırlangıç Fırtınası Bağ Bozumu Fırtınası Balık Fırtınası
KASIM			ARALIK
02 Kasım 07 Kasım 11 Kasım 12 Kasım 17 Kasım 24 Kasım	Kuş Geçimi Fırtınası Fırtına Mevsimsiz sıcaklar Lodos Fırtınası Koç Katımı Fırtınası Ülker Dönümü Fırtınası		04 Aralık 110 Aralık 15 Aralık 20 Aralık 21 Aralık	Fırtına (2 gün) Karakış Fırtınası Fırtına (3 gün) Fırtına Gün Dönümü Fırtınası

3 Ağustos tarihi bazı kaynaklarda ise burada ve burada  Marmara Bölgesi’nde ‘Doğumgünü Fırtınası’ olarak işaretlenmiş. Bakalım ? Marmara Bölgesinde 3 Ağustos tarihinde yani bugün bir fırtına yaşanacak mı? Denizcilere, yollarda olanlara duyurulur!. Teşup Tanrısı kulağımıza fısıldadı :) aracıya zeval olmaz. Bizden söylemesi... :) 

Esin Bozdemir

Fırtına Tanrısı Teşup Heykeli Fotoğrafı: izlerveyansimalar (Yer: Amasya Müzesi)

Kolajdaki Görsel: Rembrandt Tablosu 

Yardımı Kaynaklar: Turksail; Takvim,  burası,  burası