Çiçek aşısının bilinmeyen sırrı!

Tarih sahnesine baktığımızda yaşamı tehdit eden ve kitlesel ölümlere sebep olan, savaşlar, doğal afetler kadar bir takım ölümcül hastalıklarla da insanlığın hep mücadeleler içinde olduğunu görürüz. 

İşte bunlardan biri de çiçek hastalığıdır. Çiçek hastalığı geçmişte, yaptığı salgınlarla insanları çok korkutan, bulaşıcı, ateşli, ağır bir virüs hastalığıdır. Elde edilebilen bilgilere göre, zamanımızdan yaklaşık bin yıl önce Çin’de tarif edilmiştir. Hastalığın ilk kaynağı ise Asya ve Afrika’dır. Mısır’da mumyalar üzerinde tipik çiçek bozukluklarına rastlanmıştır. Bundan çok değil yaklaşık 200 yıl öncesine kadar Avrupa’da vebadan sonra en korkunç hastalık Çiçek Hastalığı idi.

Ve 18. yüzyılın başlarında her yıl Avrupa ve Asya’da en az yarım milyon insanın bu hastalığa yakalanarak öldüğünü biliyoruz. Özellikle İngiltere’de bir nesil boyunca her 13 kişiden biri çiçek hastalığından ölmüştür. Ama insanoğlu bir gün gelir çiçek hastalığına son verecek o aşıyı da bulur.

Çiçek aşısını kim buldu? diye sorulsa verilecek yanıtımız; Edward Jenner olacaktır!.

Edward Jenner kimdir:  (17 Mayıs 1749 - 26 Ocak 1823) 

17 Mayıs 1749’da bir köy papazının çocuğu olarak dünyaya gelen Jenner, İngiltere'de Gloucestershire' da bir operatörün yanında uzun süre çıraklık yapmış daha sonra tıp öğrenimini geliştirmek için Londra'ya gitmiş ve orada John Hunter'in öğrencisi olmuştur. Hocasının tavsiyesiyle 1775 yılında, o dönemlerdeki en yaygın ve can alan hastalık olan çiçek hastalığı ile ilgili araştırmalara başlamıştır. Araştırmaları sonucu çiçek hastalığına aşı bulan Jenner aynı yıl köyünde baş gösteren çiçek hastalığı salgını karşısında çocuklar üzerinde aşısını denemiş ve olumlu sonuçlar aldığını ispat etmiştir. Daha sonra 1796'da buluşu ile ilgili ayrıntılı bir rapor yayımlamış ve buluşu gerek Avrupa'da gerek ise Birleşik Amerika'da ilgiyle karşılanmış ve benimsenmişse de dönemin tıp bilginleri aşıya karşı çıkmışlardır. Fakat elde edilen sonuçların başarısı sebebi ile 1870 yılına gelindiğinde binlerce insan aşılanmıştır. Daha sonraki yıllarda çiçek aşısı İngiltere'nin dışında da yaygınlaşmış, bugün ise tüm dünyada kullanılmaya başlanmıştır. bkz

Koruyucu çiçek aşısı kısa zamanda dünyanın diğer ülkelerine yayılmış. ABD Başkanı Jefferson ve ailesi aşıyı kullanmış. On binlerce insan çiçek aşısı olmuş. İngiltere’de çiçek hastalığından ölenlerin sayısı yılda 2018’den 622’ye düşmüş. Oğlunu çiçek hastalığına karşı aşılatmış olan Napoleon, ülkesinde 25 aşı istasyonu kurdurtmuş. 19. yy.da ise aşı dünyanın bir çok ülkesinde zorunlu hale getirilmiştir.

****

Buraya kadar anlattıklarım genel olarak bilinen şeyler.. Yani insanlığı tehdit eden çiçek hastalığı dert olmaktan çıkmış. Edward Jenner ’da adını altın harflerle tarihe yazdırmış.

Oysa Edward Jenner isminin asıl perde arkasında bakın kimler varmış?

' Bir Çay Daha Lütfen ’  kitabında… Lady Mary’nin anılarının izini süren Katharine Branning çok önemli bir ayrıntıyı gün yüzüne çıkarıyor.

Çiçek aşısının tarihine ve ilk buluşların kaynağına yönelik, bundan birkaç yıl önce konu hakkında yazılı medyada aşağıdaki haber başlıkları dikkatimi çekmişti..

“İlk çiçek aşısını Osmanlı mı buldu? Çiçek aşısının tarihi ile ilgili belgeler Lady Mary’nin Osmanlı’da gördüklerinin aşının geliştirilmesinde rolü olduğunu doğruluyor. “  bkz

ve “Gerçeği İngiliz Elçisinin eşinin anısı ortaya çıkardı “  haberleri detaylı görmek için bkz  Ama sağ olsun ülkemiz öylesine heyulalı günlerden geçiyor ki, bu göz ardı edilemeyecek haber de eridi gitti!..

Gerçeği iki batılı kadının 290 yıl ara ile Türkiye’de kesişen hikayelerinde; Katharine Branning’in ‘ Bir Çay Daha Lütfen ’ kitabında, İngiliz elçisinin eşi Lady Mary’nin anılarında öğreniyoruz. 

Kısa bir süre önce bloğumda tanıtımını yaptığım;

Katharine Branning’in ‘Bir Çay Daha Lütfen’ kitabında; Çiçek aşısının geliştirilmesinde Türklerin rolü olduğunu ve bizzat bu aşının İngiltere’ye ulaştırılmasında kitapta adı geçen İngiltere’nin Osmanlı büyükelçisinin eşi Lady Mary Wortley Montagu olduğunu öğreniyoruz!

Lady Mary 18.yüzyılda ülkemizde yaşamış olan İngiliz sefirinin eşidir. Lady Montagu’nün Türkiye’de kaldığı 13 ay boyunca dostlarına ve ailesine yazdığı mektuplar, vefatından sonra “Sefaret Mektupları” başlığı ile yayınlanmış. Lady Mary’in mektuplarında yer verdiği bir anısında anlattığı ve Katharine Branning ayrıntılı olarak yanıt verdiği satırları okurken inanın gözlerim faltaşı gibi açıldı.

Eşinin Osmanlı Sarayına elçi tayin edilmesi ile hayatını değiştiren olayları kaleme aldığı Anı- Mektuplarından oluşan ve çiçek aşısının tarihi ile ilgili belgeler Lady Mary’nin Osmanlı’da gördüklerinin aşının geliştirilmesinde rolü olduğunu doğruluyor.

Görsel: buradan (Lady Mary burada Osmanlı Türkleri kıyafetleriyle resmedilmiş.)

Katharine Branning’in  Lady Mary’ye ithafen;

“Belki de Türkiye’nin dünyaya bıraktığı en önemli miras senin görmemizi mümkün kıldığın bir şeydi Lady Mary.

Evet Osmanlılar dünyaya ebedî bir damga; ilginçtir, şiddeti zuhurundan gizli bir damga vurmuştur. "

“Türkiye dünyaya öpülecek tombul yanaklı çocuklar da verdi.”

"19. ve 20. yy boyunca devam eden başarılı aşılama kampanyalarından sonra Dünya Sağlık Örgütü çiçek hastalığının 1977'de tamamen kökünden kazındığını onayladı. Çiçek hastalığı bugüne kadar gezegenimizden tamamıyla süpürülmüş olan, insanoğlunun maruz kaldığı tek enfeksiyon hastalığıdır. Lady Mary bu, Osmanlı şehri Edirne'de küçük bir odada gerçekleştirilen bir âdeti dikkatlice takip etmenden ve değerine inanman, onunla bir köprüyü geçmeye cüret etmenden kaynaklanan senin mirasındır. Shakespeare'in bir oyununda geçmiş olmasından başka ülkende çok sık kullanılan "Evine çiçek hastalığı düşsün" bedduası artık asla kullanılmayacaktı. Ve artık anneler çocuklarının ölümünü ya da içler acısı durumlarını izlemek zorunda kalmayacaklardı. Şimdi sonsuza kadar dünya anneleri, senin gibi sıra dışı ve cesur bir kadın tarafından harikulade bir ülkeden getirilen bu armağan dolayısıyla çocuklarının lekesiz tombul yanaklarına öpücükler kondurmaya devam edecekler. "

Katherine Branning

Aşağıdaki sayfalarda
Lady Mary Wortley Montagu' nun anılarında; 
Türkler'in çiçek aşısını o günün koşullarında doğal yöntemlerle nasıl uyguladıkları anlatılmış.

Kitapta karşıma çıkan bu önemli bilgilerin yer aldığı o sayfalar.
( Sayfaları daha büyük görmek için üzerine tıklayınız. )



**

**



**



 "Bir Çay Daha Lütfen" kitabı
Yazar: Katharine Branning

24. MEKTUP
"EVDEN UZAKTA HASTALIK"

 Sayfa:293 / 303

Lady’nin anısına dikilen Güneş Abidesi
1747’de William Wentworth tarafından Wenthword Şatosu arazisine
(Yorkshire, England) dikilmiş.

Ve çok yeni bir tarihte (2012'de) anıtın üzerine Geleneksel Türk giysileri içinde
Lady Mary'nin  resmi yerleştirilmiş. bkz

1720’DE ÇİÇEK AŞISINI TÜRKİYE’DEN İNGİLTERE’YE
GETİRİP TANITAN
RT: HON. LADY MARY
WORTLEY MONTAGU ONURUNA

yazılı...görsel buradan



Bu demektir ki; Çiçek aşısını ilk Türkler bulmuş! Lady Mary bilgiyi ülkesine taşımış! Yani; "atını alıp Üsküdar'ı geçerek aşıyı köyüne ulaştırmış :)" Edward Jenner geliştirmiş - altına kendi imzasını atmış ve tüm dünyayı da bu dertten kurtarmış!..

Ve 290 küsür yıl sonra da bir Türk Hayranı, Katharine Branning "Bir Çay Daha Lütfen" kitabında bu gerçeği bir kez daha bizlere hatırlatmış..

Söz uçar yazı kalır!..

tarihin izleri yüzyıllar sonra soluk sayfalardan,
taşlara.. bize geçmişten bir haber sunar...

Esin Bozdemir

Kaynaklar: Katharine Branning "Bir Çay Daha Lütfen" Sayfa: 293 /303
wikipedia  - http://www.wentworthcastle.org/
Görseller: buradan - http://www.folliesforfollies.com