GÜL KOKULU HIDIRELLEZ MASALI

Mayıs ayı, güllerin içinden koşup gelerek baharı müjdeliyor bizlere… hem de  gri beton yığınlarının arasından olanca direnciyle göz kırparak… Kuş cıvıltıları, çiçek kokuları ve yağan yağmurların ardından içime çektiğim toprağın kokusu nasıl da iyi geliyor titreyen ruhuma.) kadıya kelle yetiştirircesine hummalı bir telaş içinde göklere uzanan beton yığınlarına malzeme taşıyan kamyonların, greyderlerin, vinçlerin arasından ‘ben geldim’ diyor bahar inadına… ve hızır gibi yetişiyor imdadımıza…

Hoş geldin hızır J   gel uzat ellerini bana.. götür beni kırlara, çayırlara, ormanlara, su kenarlarına… dileğimi nasip et bir daha… diyorum içimden elimdeki bir bardak suya bakarak.)  suya üflüyorum dileklerimi.. su gibi hızla aksın diye umarak… :)

Her ne kadar büyük şehirlerde giderek hükmünü yitirmekte olsa da Hıdırellez, Mayıs ayında ülkemizin dört bir yanında özellikle kırsallarda halen kutlanmaktadır güle oynaya. Halaylar çekilir, ateşler yakılıp üzerinden atlanır.. hep birlikte pikniğe gidilir. Gül ağacına dilekler asılır, dileklerin gerçekleşmesi için dualar edilir.  Yetiş ya hızır!.. diyerek..

HIDIRELLEZ NEDİR?  adını nereden almıştır?

Hıdırellez, kelime olarak Hızır ve İlyas adlarının birleşmesinden doğmuştur. Yazın başlangıcı sayılan 6 Mayıs gününe verilen addır. Bahar bayramı olarak da bilinir. Efsaneye göre, ab-ı hayatı bulup içerek ölümsüzlüğe kavuşmuş olan Hızır ve İlyas, Hıdırellez günü buluşup görüşmektedirler.

Halk inancına göre, Hızır’da “darda kalanlara yardımcı olma” ve “gelecekte dilekleri gerçekleştirme”, “bereket getirme” vasıfları bulunmaktadır. “Hızır’ın eli değmiş” , “Kul sıkışmayınca hızır yetişmez! ” gibi sözler bu inançları dile getirir. Yerleşmiş Türk İslam geleneğine göre, Hıdırellez günü umumiyetle su kenarlarında yeşillik yerlerde buluşulup baharın gelişini kutlamak için eğlenceler düzenlenir.

İnanışa göre Hızır baharın müjdecisidir. Türlü renkli çiçeklerden örülmüş cübbesi vardır. Al yemenisiyle bastığı yerlerde güller açılır. Bülbüller ötüşmeğe, baharın bereketi her yerde kendisini hissettirmeye başlar.  (*)

Geçmişten günümüze uzanarak gelen bir öyküdür bu… Kaf dağının ardında yaşanan masallara benzer, Hıdırellez. Aslında Kafdağları’na kadar uzağa gitmeğe gerek yok, bizim öykümüz Kazdağları’nın eteklerinde yaşanıyor.  Oksijen yönünden çok zengin olduğu bilinen Kaz Dağları’nın eteklerindeki Türkmen köylerinde ilginç ve bir o kadar da anlamlı adetler, gelenekler yaşanırmış. Bu geleneklerden biri de Hıdrellez’dir.

Asırlık Mezarlar

Ancak kendilerine “Tahtacılar” diyen ve sizlere daha önce Kazdağlarına yaptığımız jeep safari turunda bahsettiğimiz (Tahtakuşlar) Türkmen Köylüleri’nin  Hıdrellezi’i çok daha farklı bir şekilde kutladıklarını biliyor muydunuz!
(Alibey Kudar Etnografya Galerisi bkz)

Görsel: İsmet Keten

Hıdırellez’i su kenarında, çayırlarda , kırlarda… geçirmek gibi bilinenin aksine Tahtacı Türkmenleri’nin 5 ve 6 Mayıs tarihlerinde 2 gün süre ile Hıdırellez törenlerini mezarlıklarda yaptıklarını söylesem!! Acaba neden mezarlıklarda geçirirler Hıdırellez'i Tahtacı Türkmenleri!!

5 Mayıs sabahı erkenden kalkılıp, en güzel yöresel giysiler giyen ve yanlarına gerekli ne varsa alan köylüler, "eski mezarlık" denilen yere gider, herkes kendi yakınlarının olduğu mezarları özellikle güllerle süslermiş. Çünkü Hıdırellez ritüelinin ruhuna uygun olan gül, buralarda kutsal sayılırmış.

Her mezarın başında bulunan ocaklar yakılır ve ölülerin yaşarken sevdiği yemekler, ya da çay, kahve gibi içecekler hazırlanırmış. Görsel: İsmet Keten

Pişirilenler oradaki herkese ikram edilirmiş. Ve ikramı alan kişi de “hayrın kabul olsun” dermiş. İkramı geri çevirmemek gerekirmiş. Bu mezarlıkta neredeyse 400 yıllık mezarlıklar tertemiz ve adeta bir çiçek bahçesi gibi bakımlı tutulurmuş.

Görsel: İsmet Keten

Uzun Dede ve Çiçek renkli kadınlar

Tüm bu ritüeller her yıl Mayıs’ın 6’da tekrarlanmakta imiş.  Bir de yeni mezarlıkta bulunan “Uzun Dede” denilen bir mezarlıkta ise bir Anadolu erenine ait olduğu düşünülüyormuş. Bunun rüyasını köyden birisi duymuş ve oraya temsili bir mezar yapılmış ama uzunluğu büyükçe bir oda kadar uzun mu uzun olan bir mezarlık. Bu mezarın üzerinde 12 adet pencere bulunurmuş. 12 havariler, uyurlar..vs. hemen  her dinde benzer bir figür. Burada da 12 imamı temsil amaçlı yapılmış. Hıdırellez günü 12 imamı temsil eden bu pencerelerde tören eşliğinde mum yakılırmış. Ancak bu törene yabancı kimse alınmazmış. Hıdrellez dışında da bu yatır, adakların kesildiği yer olarak köyün en kutsal mekânı sayılıyormuş.

Kısacası öyküsünü paylaştığımız bu köyde ve aynı yöredeki diğer 13-14 köyde yaşayanlar, baharın gelişini müjdeleyen Hıdırellez’de ölülerini unutmuyorlar. Tıpkı Anadolu’nun diğer yörelerinde Ramazan ve Kurban Bayramı’nda mezarlıkların ziyaretleri gibi.. buralarda da bahar ayı adeta bir bayrammış gibi kabul edilip mezarlıklara gidilirmiş. Yöreden büyük şehirlere göç edenler dahi bu törenlere katılabilmek için kilometrelerce yoldan köylerine geliyorlarmış. Kadınlar küçüğünden büyüğüne, yaşlısına kadar adeta birer çiçek gibi süsleniyor, rengârenk elbiselerini giyiyor, başlarına rengârenk çiçekler takıyorlarmış.

Hıdrellez dışında da Tahtacı Türkmenleri ölülerine ve mezarlarına gereken özeni göstermektedirler. Ölü gömülürken de bir başka gelenek daha yapılırmış.. o da ölüyü gömerken, toprak atmadan hemen önce, çalılar konur, çakal, kurt gibi yırtıcı hayvanlar ulaşmasın diye konulan bu çalılar, defin işleminin üzerinden geçen 40. günde mezar açılarak kaldırılır ve ardından tekrar mezar toprakla örtülürmüş.

Bahsettiklerim sizlere tuhaf ya da biraz ürkütücü gibi gelebilir ancak bu köylerde ölüsüne bu kadar saygı gösterenlerin, yaşayan insanlara ne kadar saygı ve sevgi gösterebileceklerini düşünmek gerek. Bu yazıyı hazırlarken bir an, yaz sonunda Kazdağları’nda gitmiş olduğumuz Tahtakuşlar Köyü’ndeki Alibey Kudar Etnografya  Müzesi’nin kurucu ailesinin bizleri nasıl kapılarda karşıladıkları, o içten misafirperverlikleri geldi gözümün önüne… Geçmişine, gelenek ve göreneklerine sahip çıkan dirisine ve ölüsüne saygısı, sevgisi hürmeti olan özel insanlarımızdandır Tahtalı Türkmenlerimiz, buradan selam olsun onlara…

Ölümle yaşamın ve hayatın tüm renklerinin nasıl da iç içe, nasıl da birbirlerinden beslenerek korunduğunu görebilmek gerek.  Hemen her fırsatta sıklıkla, Anadolu’nun çok renkli yaşamından, çok kültürlü mozaiğinden bahseder ve bununla gurur duyarız ya hani.. Bu özel coğrafyada Anadolu’da yaşıyor olmak, bu renkleri, bu ahengi görebilmek gerçekten bir ayrıcalıktır bizler için. Önemli olan bu renklerin, bu değerlerin kıymetini bilelim..

Bu Hıdırellez'de de hızır’ın bereketi yağsın hanelerinize, hızır yetişsin imdadınıza… Güllerle donatın umutlarınızı, hayallerinizi… gerçek olsun tüm dilekleriniz…

Esin Bozdemir

 Tahtakuşlar Köyü
Alibey Kudar Etnografya Müzesi

Yardımcı Kaynak:
(*) Vizyon Dergisi Mayıs - 2010 - Güncel / Meral Ünsal Bakıcı - Görseller: İsmet Keten