Trabzon - Atatürk Köşkü ve Ayasofya Müzesi'nden İzler ve Yansımalar

Ve… Giresun’dan sonra Doğu Karadeniz’in en önemli illerinden biri olan ve tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan Trabzon’a geliyor sıra. Karadeniz’in eşsiz güzelliğini, yeşil ve mavinin muhteşem ahengini doyasıya yaşadığımız ve hiç bitmesin istediğimiz Doğu Karadeniz gezimizin son durağı Trabzon oluyor. Ardından Gümüşhane üzerinden rotamızı Doğu Anadolu’ya çevireceğiz ve Erzincan’da birkaç gün konakladıktan sonra istikametimiz yeniden İstanbul olacaktır. 

Giresun’dan hareketle Trabzon’a giderken yolumuzun üzerinde olan Akçaabat’ta kısa bir mola veriyoruz. Yol boyunca, reklam tabelalarında gözümüze takılan ‘Akçaabat Köftesi’nin tadına bakmadan transit geçmek olmaz tabi ki. Önce ilçe içinde aracımızla şöyle küçük bir tur atıyoruz ve ardından sahil şeridi üzerindeki restoranlara bir göz gezdirelim demeye kalmadan, bir anda kendimizi denize karşı harika konumlanmış bir restoranın içinde buluveriyoruz. Sanki birileri önceden haber vermiş de çok özel protokolmüş gibi hissediveriyoruz kendimizi J)))

Restoranın konumu nefis, Karadeniz sahiline karşı, şöyle manzaranın keyfini çıkararak, bir yandan sohbet edip, bir yandan da Akçaabat’ın leziz yemeklerini tatmak mutlaka oldukça keyifli olacaktır ancak ne yazık ki bizim zamanımız yok, aheste olamayacağız… bu yüzden hemen siparişlerimizi veriyoruz ve kısa bir bekleyişin ardından harika bir sunum eşliğinde gelen Akçaabat köftelerimizi yedikten sonra teşekkür ederek ayrılıyoruz mekandan veeee ‘Trabzon Yolcusu kalmasın!’ diyen muavinin telaşı içinde ;) yeniden koyuluyoruz yollara.
Hava kararmadan bir an önce Trabzon’da olmak istiyoruz. Diğer şehirlerdeki tercimizde olduğu gibi bu defa da merkezde olmasına özen gösterdiğimiz Otelimize nevigasyon aracılığı ile ancak yine de birkaç şehir turunun ardından ;) nihayet ulaşıyoruz.

Trabzon’a daha yaklaşırken bu şehrin ne denli gösterişli ve zengin bir şehir olduğu kanısına varıyor insan. Şehir son derece gelişmiş ve oldukça büyük bir şehir. İstanbul’un zengin semtlerinden hiçbir eksiği yok!.. Yollar, binalar, AVM.ler ve insanlar... Ancak Trabzon'da inanılmaz bir Arap nüfusla karşılaşıyoruz. Parklar, bahçeler, restoran ve kafeler... her yer çoğunluğu Suriyeli olmak üzere adeta bir Arap istilasında! Sanki Arap nüfus, Türk nüfusundan bile fazla!.:( İnanın hiç abartmıyorum!. bu yüzden işletme ve yön tabelaları bile  Arapça yazılmış. Gezdiğimiz diğer Karadeniz şehirlerinde de Arap nüfus vardı ancak Trabzon’ daki gibi değildi!.  Bu istila gerçekten endişe verici bir boyutta! Kısa bir süre önce gerçekleştirdik bu geziyi ve biz sade bir vatandaş olarak tanığıyız bu durumun!. Gittik ve gördük!. Gördüğümüz bu manzara karşısında her geçen gün daha da arabeskleştiğimizi söyleyebiliriz sanırım. Neyse konuyu dağıtmadan tekrar kaldığım yerden anlatmaya devam edeyim ve otelimize giriş yapalım yeniden ;)  

Otele yerleştikten sonra yürüme mesafesinde kısa bir tur atıyoruz şehirde… ve 2 gün geçireceğimiz Trabzon ve çevresinde görmeyi düşündüğümüz yerlerin programını yapıyoruz vakit kaybetmeden. Biz sonbaharda bu geziyi gerçekleştirdiğimiz için güneşi görebildiğimiz günler bizim için birer şans oluyor ve bu yüzden meteorolojiyi de anbean takip ediyoruz. Ve öğreniyoruz ki, bir gün sonrası güneşli, ancak ondan sonraki gün hava yağışlı olacak. Bu yüzden şehir içi ve şehir dışı gezimizi hava durumuna göre düzenliyoruz.

Birinci Gün: Uzun Göl (sabah erkenden kalkıp, kahvaltımızı yaptıktan sonra ‘Uzun Göl’e gitmek üzere yola koyulacağız. 4-5 saat Uzun Göl’de geçirdikten sonra…) Ardından Trabzon’a vardığımızda henüz güneş şehri terk etmemişken burada da Ayasofya Müzesi’ni gezeceğiz. Akşama Boztepe’de Trabzon manzarasına karşı yemek faslı..  

İkinci Gün: Atatürk Köşküne gideceğiz, ardından otelden çıkış ve dönüş güzergâhı üzerinde de Sümela (Meryem Ana) Manastırına gideceğiz.

Bizim gezi programımız yukarıda anlattığım gibi olmakla birlikte ben sizlere Trabzon gezimizi 2 bölüm halinde sunarken; ilk önce Trabzon şehir içinde görülecek yerleri, daha sonra da şehir dışında görülecek yerleri anlatacağım. 

Ve gezimize başlamadan önce, yine her zaman olduğu gibi sizlere kısacık da olsa Trabzon’un tarihinden bahsetmek istiyorum. Ancak bu defa ‘parantez’ yerine küçük bir ‘noktalı virgül’ koyuyorum ;)

Pek çok medeniyetin izlerini taşıyan Trabzon’un kuruluş tarihi kesin olmamakla birlikte M.Ö. 2000’li yıllara kadar uzanıyormuş efendim. Yazılı kaynaklarda kentin adına ilk kez Ksenephon’un ‘Anabasis’ adlı eserinde “Trapezus” olarak rastlanmış, ayrıca ünlü gezgin Evliya Çelebi’de meşhur ‘Seyahatnamesi’nde Trabzon’u bakın nasıl tarif etmiş; 

“Bu şehre küçük İstanbul denilse yeridir ve İrem Bağları gibi süslü bir şehirdir. (O’da tıpkı benim gibi düşünmüş vesselamJ)

Elbette bu şehri bu kadar zengin ve değerli kılan durumlardan biri de Asya ile Avrupa İpek Yolu üzerindeki en önemli irtibat noktalarından biri olduğunu ve bu yüzden tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olduğunu söyleyebiliriz. Tarihsel süreçte kentin; Miletler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Komnenos’ların egemenliği altına girdiği bilinmektedir. 250 yılı aşkın bir süre hüküm süren Trabzon Komnenos Prensliği 15 Ağustos 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethiyle son buluyor.

Fatih Sultan Mehmet’in fethettiği, Kanuni Sultan Süleyman'ın doğduğu ve Ulu Önder Atatürk’ün üç kez ziyaret edip, mal varlığını Türk milletine bağışladığı, Milli Mücadele hareketinin temel dinamiklerini oluşturan bu kentte gezmek, bizim için de bir ayrıcalık olacaktır.

Şehir Ksenophon’dan, Evliya Çelebi’ye, Fallmerayer’den Frunze gibi dünyaca ünlü pek çok seyyaha ilham kaynağı olmuş. Çağlar boyunca farklı medeniyetlerin hüküm sürdüğü şehir bu yüzden birer kültür merkezi konumunda olmuş hep.

Ve şimdi bu bilgilerin ışığında, bunca medeniyetin izlerini taşıyan bu şehirde, keşfetme sırası artık bizde. Tarihiyle, kültürüyle ve eşsiz doğal güzellikleriyle vaktimiz elverdiğince Trabzon’u gezebiliriz artık. 

Haydinnn gezginin seyir defterini açalım o zaman;))

Şimdi seyr-ü seferimiz nereye mi olacak! Burada küçük bir anımsatmada bulunayım size. Biz bu geziyi gerçekleştirmeden birkaç ay önce ANAMED’te  ‘Bizans’ın öteki İmparatorluğu: Trabzon’sergisine gitmiştik. Bu sergide Bizans’ın öteki yüzü: Trabzon derken; bahsedilen Trabzon’daki ‘Ayasofya’ idi. İşte ben sizi, bu sergide fotoğraflar eşliğinde ve küçük maketiyle gördüğümüz Ayasofya Müzesi’ne götüreceğim. Ama bu defa maketini değil gerçeğini göreceğiz.  

Konakladığımız Otelin şehir merkezinde olmasının avantajı yol seyri halindeyken dahi pek çok tarihi yapıyı görebilmemiz oluyor. Biz Ayasofya Müzesi’ne gitmek üzere yola koyulurken tüm ihtişamı içinde Trabzon Kalesi karşımızda beliriveriyor sanki bize ‘hoşgeldiniz’ diyor. Şehir merkezinde kıvrıla dolana yol alırken kent surlarının daha iyi görüntüsünü alabilmek için aracımızı kenara park edip fotoğraflarını çekiyoruz.

Trabzon Kalesi (Kent Surları)

TRABZON KALESİ M.Ö. 4. Yüzyılda yapılmış olan kale surları günümüze kadar korunarak gelebilmiş. Bugünkü surların en eski bölümü Roma devrine uzanıyormuş. M.Ö. 4. Yüzyılda şehri gören Ksenephon surların varlığından söz edermiş! anlayın işte surların yaşını! O taşlarda binlerce yılın izleri var!. kim bilir nelere şahit oldu? Kıran kırana ne savaşlar yaşandı buralarda!. Asırlardır yeryüzünde bitmeyen kavgalar, bitmeyen iktidar savaşları sürüp gidiyor!. İnsanlık geçmişinden hiçbir ders almıyor, kan davası gibi neredeyse her yüzyılda bir, bu savaşlar temcit pilavı gibi ortaya sürülüyor ve yeniden hararetlenip alevleniyor.

Tabakhane ve Zağnos Vadileri arasındaki yüksek kaya kitlesi üzerine kurulmuş olan bu bölüm kalenin en eski bölümü oluyormuş. Kale surlarının bükülerek kentin etrafını çevrelemesi ve yamuğa benzetilmesinden dolayı da şehrin adının - Trapez / Trapezus (yamuk) - buradan geldiği düşünülmekte imiş.

Trabzon Surları ‘Yukarı Hisar’, Orta Hisar (İç Kale) ve Aşağı Hisar olmak üzere üç bölüme ayrılıyor. Burada semtlerin isimleri de (aracımızla şehir trafiğinde yol alırken gözlemliyoruz)  hisarın cephesi yönünde konumlanmış olan yerleşime göre aynı isimleri almış.

 Kalenin görüntülerini aldıktan sonra, tekrar yola koyuluyoruz ve… kısa bir süre sonra da Ayasofya Müzesi’nin bulunduğu lokasyona varıyoruz. 

Ayasofya Müzesi'nin bahçesinden içeriye giriyoruz.

AYASOFYA MÜZESİ  

Günümüzde müze olarak kullanılan yapı, ( İstanbul'un Latinler tarafından işgal edilmesinden sonra kaçan ve Trabzon'da 1204 yılında Trabzon imparatorluğunu kuran Komnenos Ailesinden ) Trabzon İmparatorluğu krallarından 1. Manuel Komnenos  (1238 – 1263) tarafından inşa edilmiş.  

Kral I.Manuel tarafından (1250-1260 yılları arasında) yaptırılan ve bir manastır kilisesi olan 'Ayasofya' adı "Kutsal Bilgelik" anlamına geliyor.

Fatih Sultan Mehmet’in 1461 yılında Trabzon’u fethinden sonra ise yapı (bir mimber ve müezzin mahfili eklenerek) kilise'den camiye çevrilmiş.

Ancak ilerleyen dönemlerde (1610'da) kente gelen Julian Bordier onarım görmediği için boş tutulan yapının camiye dönüştürülerek ibadet için kullanıldığını bildirmesi üzerine yapı yine ibadete kapanır. 

1865 yılında Müslüman cemaatin topladığı 95.000 kuruş ile Rum ustalar tarafından onarılarak yeniden camiye dönüştürülmüş olsa da 1. Dünya Savaşı sırasında Trabzon'u işgal eden Rus Ordusu tarafından yapı sırasıyla önce depo, sonra hastane ve daha sonra yine cami olarak kullanılmış.

1960 Yılına dek cami olarak kullanılan yapının freskleri 957-62 yılları arasında Edinburg Üniversitesi'nden Russel Trust tarafından temizlendikten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek 1964 yılında müze haline getirilmiş.(*)

Ayasofya yüzyıllar boyunca şehri ziyarete gelen seyyah ve ziyaretçilerin hep ilgisini çekmiş. Tıpkı İstanbul Ayasofya Müzesi’nde olduğu gibi yapının içindeki duvarlar, konuşmaktadır adeta!. 

Geç Bizans dönemi kiliselerinin en güzel örneklerinden biri olan yapı; kare haç planlı ve yüksek bir merkezi kubbeye sahip. Narteks denilen giriş holü 3 nefli.

Narteksin üzerinde bir şapel var. 3 revaklı girişe sahip olan yapı kuzey, batı ve güney cepheli. Batının en görkemli cephesi güney cephesi. Önemli bir taş işçiliğine sahip olan bu bölümde Adem ile Havva’nın yaradılışı kabartma olarak bir friz halinde anlatılmış. (üstteki fotoğraf)

Ayasofya’nın süslemelerinin önemli bölümünü meydana getiren fresklerde İncil’den alınmış konular canlandırılmış. Kubbede ana tasvir Hz. İsa. O'nun Tanrısal yönünü aksettiren Hristos Pantokrator (Herşeye Kâdir İsa) tarzıdır. Bunun altında bir kitabe kuşağı ve daha altta ise melekler frizi bulunuyor.

Pencere aralarında ise 12 havariler tasvir edilmiş.

İsa’nın doğumu, vaftizi, çarmıha gerilişi, kıyamet günü gibi sahneler betimlenmiş.

Melekler Frizleri

Burada gördüğümüz melekler frizleri
İstanbul Ayasofya 'Hagia Sophia'daki melek figürlerine benziyor.
Oradaki renklerde mavi hakim burada ise kırmızılar..
ama aynı şekilde büklüm büklüm.. bkz

Yapının tonozlarında da İncil’den alınmış 

dini sahneler yer alıyor.

Genç İsa Kudüs'ü Şerif Mabedinde azizlerle konuşurken (üstte)
Hz. İsa kör bir adamın gözlerini açıyor(muş). (altta) 

*****

Duvarlarda (Pandantiflerde) değişik kompozisyonlar işlenmiş.

Ekmek ve Balık Mucizesi

Yapının içini gezdikten sonra diğer cephelerini görmek üzere dışarıya çıkıyoruz.. 

Batı Cephesi

Üstteki kubbe Havari sayısına göre 12 bölmeli yapılmış.

***

Çan Kulesi

Ve biraz da Ayasofya'nın bahçesini geziyoruz. Kilisenin hemen batısında görülen ve müzeden ayrı bir yapı olarak karşımıza çıkan (yaklaşık 30 metrelik) bu kuleyle ilgili olarak araştırmacıların görüşlerine göre, bu alanda bir manastır vardı ve astronomi eğitimi de yapılan manastırda, kilise ve kule, kompleksin parçalarını oluşturuyordu. Böylesine yüksek bir kulenin astronomi eğitimi için gerekli olan gök cisimlerini gözlemek amacıyla (biraz da bu yüzden manastırın kent merkezinden uzak oluşu) söylenmekte olup hatta, Manastırın fonksiyonu bitince, kulenin bir müddet balıkçı feneri olarak kullanıldığını, daha sonra çan kulesi işlevi gördüğünü, en son da minare olarak kullanıldığını öğreniyoruz. (*)

Ayasofya Müzesi Camii girişi kuzey cepheden

Kuzey Cephe Karadenize bakıyor
ön tarafta ise şapel kalıntıları yer alıyor.

Üstün bir işçiliğin görüldüğü taş plastiklerde Hristiyan sanatının yanı sıra Selçuklu Dönemi İslam sanatının da etkilerini görebilmemiz mümkün. 

Kuzey ve batıdaki revak cephelerinde görülen geometrik geçmeli bezemeleri içeren madalyonlarla, batı cephesinde görülen mukarnaslı nişler Selçuklu taş işlemelerindeki özellikleri taşıyor.(*)

Ve Ayasofya Müzesi 28 Haziran 2013 Cuma günü vakit namazının kılınmasıyla,  52 yıl sonra yeniden Müslümanların ibadetine açılır.

Bahçede, hem Hıristiyanlara, hem de Osmanlılar'a ait mezar taşları bulunuyor ayrıca, çevredeki kazılardan çıkarılan antik kalıntılar da yer alıyor.

Yan tarafında bir çay bahçesi bulunuyor, çay bahçesinin arka tarafında yer alan kabartma heykellerin olduğu taşlar ise bir hayli güzel… yalnız Ayasofya Müzesi ve çevre düzenlemesi biraz daha iyi olabilirdi, sanki biraz kendi haline bırakılmış gibi!  bu harika taşların çay bahçesinin mutfak bölümünde (arka tarafta) atıl bir şekilde durmaları biraz düşündürücü!.

 Ayasofya Müzesi'nin kuzey cephesi 

yukarıda gördüğünüz gibi Karadenize karşı.

Ayasofya’yı gördükten sonra sıra geliyor Atamızın kaldığı Köşke. 

Şimdi burada birden havamız değişecek. Nedeni ise aslında hava muhalefeti dolayısı ile 2. Gün gittiğimiz yerdi Atatürk Köşk’ü. Ancak size şehir içi gezilerimi bu bölümde tanıtmayı uygun gördüğüm için…. Seyir defterimizden bir sayfa çevirerek anlatmaya devam ediyorum. 

Ve rotamızı Atatürk Köşküne çeviriyoruz. Soğuksu sırtlarında, miss gibi yeşilliğin içinde Trabzon’a hakim bir tepede yer alan köşke varıyoruz.

Harika peysajıyla çiçekli bahçenin içinde yeşillikler arasında beyaz renkli asil bir yapı karşımıza çıkıyor.

ATATÜRK KÖŞKÜ MÜZESİ

Köşk 19. Yüzyıl başlarında Konstantin Kabayanidis tarafından yazlık olarak yaptırılmış. Zarif mimarisi ile dikkatimizi çeken yapı, Avrupa ve Batı Rönesans mimarisinin izlerini taşıyor. Büyük ve gösterişli binada Avrupa simgeleri kullanılmış. 

Atatürk Eylül 1924 yılında, Trabzon’a ilk ziyaretini gerçekleştirdiğinde bu köşkte ağırlanmış ve bu konakta kalmış. İkinci kez Kasım 1930 yılında Trabzon’a tekrar gelişinde yine bu köşkte ağırlanmış ve çok memnun kalmış.. Zira bu köşkün bulunduğu alan memnun kalınmayacak gibi değil. Trabzon’a hakim bir tepede üstelik çevresindeki  (küçük bir ormanlık alan diyebileceğim) yeşil alan dolayısı ile biraz da gizlenmiş bir konumda bulunuyor. (Atatürk Görseli buradan)

Üçüncü gelişi olan Haziran 1937 tarihinde ise ( ebedi yolculuğundan yaklaşık 5 ay önce) bu köşkte 2 gün kalıyor ve 11 Haziran gecesi bu köşkte bütün mal varlığını, canından çok sevdiği Türk Ulusuna armağan etme kararı alıyor.  Ve mal varlığının bir listesini hazırlayarak gereğinin yapılması için Başbakana gönderiyor. Atatürk’ün ölümünden sonra köşk kızkardeşi Makbule Boysan (1942) tarafından müze olarak halka açılıyor. 

Müzede, 19. yy sonu ile 20. yüzyıla ait, mobilyalar, porselenler, halılar vb. ile Atatürk’e ait tablolardan oluşan Etnografik nitelikli (344 adet) eser sergilenmiş. 

 Veranda

İçeriye girince birer birer odaları dolaşıyoruz. Sade döşenmiş yapı, büyük pencereleriyle, verandasıyla son derece ferah. Köşkün giriş katında oturma odası, dinlenme odası, yemek odası ve misafir odası bulunuyor.  

 Yemek Odası

Misafir Kabul Odası

Atatürk'ün Vasiyetini Yazdığı Oda

 Geniş holde bilardo  masası yer alıyor.

Mutfak

1.Kata (bir üst kata) çıkıyoruz. Burada çalışma odası, yanında büyük bir yatak odası, bekleme ve toplantı odası bulunuyor.

Çalışma Odası ve yanında bekleme ve toplantı odası.

Atatürk'ün Yatak Odası 

2. Katta ise iki küçük oda bulunuyor. 

**** 

Atatürk Trabzon’daki köşkten mal varlığını milletine adarken şöyle diyor: 

“Mal ve mülk bana ağırlık veriyor. Bunları milletime vermekten ferahlık duyuyorum.”  

Ve Atatürk’ün  11 Haziran 1937 tarihinde bu köşkte söylediği diğer sözler ise;

“Ben olayım, olmayayım, Türk Milleti bâkidir. Görevinizi bana karşı değil, millete karşı yapacaksınız.” 

“İnsanın serveti, kendi manevi kişiliğinde olmalıdır. Ben büyük milletime daha neler vermek istiyorum. “ 

“Hayatımın hatırlayabildiğim en mutlu dakikalarını yaşıyorum. Yıllarca önce düşündüğüm bu işi Trabzon'da tamamlamak mukaddermiş.  “   

Atatürk’ün bu kararı Trabzon halkı için olduğu kadar Türk Tarihi için de sonsuza denk unutulmayacak ve sürekli örnek teşkil edecek bir davranıştır. 

Canım ATAM! üzerine başka bir lider yok!. Etkilenmemek mümkün değil!.

Köşkün içinde gezerken o dakikalarda bizden başkası yok! Atatürk’ün hepi topu bir hafta kaldığı ve bizim de çok kısacık da olsa aynı mekanın içinde bulunduğumuz o dakikalarda hissettiğimiz duygu yoğunluğu tarifsiz! Ruhun şad olsun Aziz Atam! Sen düşüncelerinle daima yaşayacaksın!  

Atatürk Köşkü'nün Bahçesi 

Böyle tarifsiz duygularla ve kıvançla ayrılıyoruz Atatürk Köşkü’nden...

Atatürk Köşkü'nün yakınında bulunan 'hediyelik eşya satan' mağazanın
etnografik eşyalarla donatılmış olan bahçesi dikkatimizi çekiyor

 ve kameramıza işte böyle yansıyor.

  Boztepe'den Trabzon panoraması

Geldik finale, bütün gün ayaktaydık, artık güzel bir yemeği hak ettik..  

Veee gün batımını (tıpkı Ordu’da olduğu gibi burada da aynı isimde yer alan) Boztepe ‘de nefis bir akşam yemeği eşliğinde Trabzon panoramasını seyrederek ve daima hayata teşekkür ederek kapatıyoruz. 

 Esin Bozdemir

©İzler ve Yansımalar

Devam edecek 

(*) W